انواع دار قالی و شناخت دقیق اجزا و ابعاد آن

انواع دار قالی که مورد استفاده قالیباف ها قرار می گیرد دارای چه مشخصاتی می باشد و مدل های آنها چه تفاوتی باهم دارد، اینها سوالاتی می باشد که خیلی از دوست داران فرش دستباف به دنبال فهمیدن آن می باشند، اگر شما عکس یک دار چوبی یا فلزی استاندارد را مشاهده کنید احتمالا با اجزا و بخش های مختلفی رو به رو می شوید که برای شما نحوه کارایی آن مبهم می باشد.

ما در این مقاله از فرش فراهان قصد داریم به طور دقیق انواع دار قالی و قسمت های مختلف آن را برای شما بررسی کنیم و اگر قصد خرید یا ساخت آن را دارید در انتها به این موضوع نیز خواهیم پرداخت.

اجزای تشکیل دهنده انواع دار قالی

قبل از آنکه بخواهیم به سراغ شناخت انواع دار قالی برویم تلاش می کنیم که به بررسی و شناخت اجزا و قسمت های مختلف آن بپردازیم ، مخصوصاً ویژگی هایی که در بین تمام مدل ها ثابت و یکسان می باشد.

قبل از هر چیزی توصیه می کنیم که به عکس بالا با دقت توجه کنید و آن را به ذهن خود بسپارید، البته فراموش نکنید، اسامی که ما در بخش های مختلف این مقاله استفاده می کنیم ممکن است در منطقه و محل زندگی شما دارای نام متفاوتی باشد، ما در اینجا اصلی ترین و عام ترین اسامی استفاده شده را برای شما بیان خواهیم کرد:

1. اسکلت اصلی دار ( سردار-زیردار-راست رو ها)

از مشخصاتی که در بین انواع دار قالی تقریباً در همه مدل ها ثابت است و ما  قصد داریم آن را برای شما بررسی کنیم اسکلت دار می باشد.

همانطور که می دانید اسکلت و چهار چوب دار ، دارای چهار وجه می باشد، دو وجه افقی که به موازات هم قرار می گیرند نقش آنها علاوه بر ایجاد شکل ظاهری دار، مهار چله ها می باشد. به میله استوانه ای بالایی در اصطلاح سردار گفته می شود و به میله پایین کار زیردار که می توانند هر دو چوبی یا فلزی باشند.

تا اینجای کار در مورد  میله های افقی صحبت کردیم و دو میله عمودی نیز در اختیار داریم که وظیفه آنها اتصال سردار به زیردار و نگهداری آنها می باشند، که به این میله ها راست رو گفته می شود.

 2. کوجی یا نیره گی (گله، گرت کجو)

شاید در ابتدا با شنیدن این عنوان برایتان این سوال پیش بیاید این اسامی برای چی هستند؟ در واقع تمام این 4 اسم یک وسیله را نشان می دهند که در بین انواع دار قالی استفاده می شود به جز دار “ترکی” که در ادامه بررسی خواهیم کرد.

کجو یک میله ساخت شده با چوب یا فلز می باشد (بسته به جنس اسکلت دار قالی) که تقریباً قطر آن 5 سانتی متر است و نقشش در دار قالیبافی تنظیم چله ها و تفکیک آنها می باشد، همچنین این وسیله از کج شدن فرش نیز جلوگیری می کند.

اصولاً استفاده از کجو تنها در بافت فرش های دستبافی استفاده می شود که به روش فارسی (فرش هایی که با دست و بدون استفاده از غلاب) بافته می شوند و به همین خاطر در بین انواع دار قالی گزینه هایی وجود دارند که از کجو استفاده نمی کنند.

3. چوب هافی

همانطور که گفتیم در بین انواع دار قالی  اکثر مدل ها دارای کوجی می باشند، این دارها نیاز به یک چوب استوانه ای شکل هستند که عملیات پود کشی را آسان کند،  که این وسیله را در اصطلاح چوب هافی نام گذاری کرده اند.

در واقع این چوب با قرار گرفتن بین سردار و کجو و با قابلیت جابجایی به بالا و پایینی که دارد، می تواند با زیاد کردن فاصله ضربدری بین چله ها باعث شود که انجام عملیات پودکشی بسیار ساده تر انجام شود.

4. فندک

فندک در واقع بخشی از اسکلت دار به حساب می آید که در بین انواع دار قالی بیشتر در دارهای استان های غربی و تبریز استفاده می شود. فندک یک میله استوانه های می باشد که هم به صورت چوبی و هم فلزی ساخته می شود و در فاصله 30 سانتی متری از سردار قرار می گیرد و دقیقاً شبیه به سردار کار می کند.

5. گوه

گوه زبانه ای مثلثی شکل می باشد که در دارهای چوبی برای شل و سفت کردن چله، مخصوصاً زمان هایی که می خواهند فرش را بچرخانند به پشت دار، استفاده می شود.

به این صورت که گوه در شکاف مستطیل شکل راست روها قرار می گیرد و با کوبیدن گوه به سمت داخل فاصله ی سردار و زیردار بیشتر شده و تارها سفت و محکم می شود و می توان کار چرخاندن قالی بسیار آسانتر شود.

نکته مهمی که لازم است در هنگام کار با گوه به آن دقت شود این است: در صورتی که یک گوه سفت تر و یا شل تر از دیگری کوبیده شود، دار از شکل اصلی خود خارج و قالی کج می شود.

انواع دار قالی و شناخت آنها

وقتی در مورد فرش دستباف و این هنر اصیل ایرانی صحبت می کنیم، تصویری که از آن در ذهن ما در ابتدای کار نقش می بندد دار می باشد که به طور قطع می توان گفت یکی از مهمترین اجزای این هنر و بافت آن به حساب می آید،  دار قالی تنها مختص استفاده در بافت فرش دستباف نمی باشد و شما می توانید در بین انواع دار قالی گزینه هایی را مشاهده کنید که برای بافت جاجیم و گلیم نیز استفاده می شود.

قسمت بندی و بخش بندی های مختلفی در مورد انواع دار قالی شده است که اگر بخواهیم اصلی ترین آن را که تقریباً همه متخصصان قالی بافی آن را پذیرفته اند معرفی کنیم، دار قالی افقی و عمودی می باشد، که البته خود دار قالی عمودی نیز به مدل های دیگری تقسیم بندی می شود.

لازم است به این نکته نیز اشاره کنیم که امروزه مدل جدیدی در بین انواع دار قالی در حال رشد است که خیلی از افراد آن را دسته سومی می دانند که می توان به دارهای افقی و عمودی اضافه کرد، نام این دارها ” هوشمند ” می باشد.

بیشتر بخوانید: فرش دستباف ابریشم و شناخت کامل آن برای خرید

الف) دار افقی یا خوابیده

در بین انواع دار قالی موجود به طور قطع دار افقی که با نام های خوابیده و زمینی نیز شناخته می شود قدیمی ترین نوع می باشد که استفاده از آن به جز در روستاها، ایلات و عشایر در سایر مناطق منسوخ شده است و تا جایی که حتی در بسیاری از موزه ها از این نوع قالی به عنوان نمادی از دارهای ایرانی استفاده می شود.

اجزا تشکیل دهنده این دارها، سردار، زیردار، هاف، کوجی و چهار میخ چوبی یا فلزی می باشد که که بوسیله آنها دار را بر روی زمین می‌کوبند و مهار  می‌کنند.

در بین انواع دار قالی مدل افقی یا خوابیده دارای مزایا و معایب خاص خود می باشد، مهمترین مزیت های دار زمینی این است که به راحتی برای شما قابل حمل می باشد و همچنین قیمت پایینی نیز دارند و برای عشایری که داخل چادر با ارتفاع کم زندگی می کنند  دارای نصب و استفاده آسانتری می باشند.

کمر درد، پشت درد، گوژ پشتی، عدم رشد متناسب لگن ها و ایجاد زایمان سخت از جمله مهمترین مشکلاتی می باشد که برای بافنده های فرش دار افقی ایجاد می شود و به طور کلی اصلاً گزینه مناسب و استانداردی به حساب نمی آید و به خاطر فضای زیادی که اشغال می کنند در حال فراموشی می باشند.

ب) انواع دار قالی عمودی

بعد از گسترش و پیشرفت قالی بافی و بافت فرش در ایران، به همان میزان مشکلات و نقص های دار قالی حذف شدند و انواع مختلفی از دارهای عمودی جایگزین مدل های افقی شدند.

از نظر ابعاد ، اندازه و همچنین جنس استفاده شده در دار (فلزی یا چوبی) خیلی تفاوتی در بین مدل های افقی و عمودی وجود ندارد، مهمترین و اصلی ترین موضوع نوع نصب می باشد.

دارهای عمودی در 3 مدل اصلی: دار ثابت (فارسی)، دار ‌‌‌ترکی (تبریزی) و دار گردان در حال تولید و استفاده می باشد که هر کدام از آنها ویژگی های خاص خود را دارد. البته لازم است بگوییم دارهای فندک دار نیز وجود دارند که قبلاً در مورد آنها در این مقاله توضیحات کافی را برای شما بیان کردیم.

1) دار ثابت یا فارسی

در بین انواع دار قالی که وجود دارد دارهای ثابت بهترین گزینه برای بافت فرش های بزرگ و در عین حال ظریف می باشد، این نوع دار عمودی به ارتفاع 30 الی 40 سانتی متر درون زمین رفته و ثابت می شود.

طراحی دار فارسی به گونه ای می باشد که با افزایش طول قالی بافته شده ارتفاع بافنده نیز باید تغییر کند، به همین خاطر، بافندگانی که از این دارها استفاده می کنند اصولاً از دو نردبان و یک تخته برای نشستن استفاده می کنند که بتوانند با گذشت زمان ارتفاع خود را تغییر دهند.

2. دار تبریزی یا ترکی

درست است که نام این نوع دار تبریزی می باشد ولی این به این مفهوم نیست که فقط در این منطقه از کشورما استفاده می شود، اتفاقاً بخاطر راحتی در استفاده در بین انواع دار قالی مدل ترکی با محبوبیت بالایی همراه است.

این نوع دار از سردار، زیردار، راست‌رو، پایه،‌ هاف و نیمکت تشکیل شده و در آن چلّه‌ها دور سردار و زیردار پیچیده می‌شوند  و در واقع پس از بافت قسمتی از فرش با انجام عمل پایین کشی قسمت های بافته به پشت دار انتقال داده می شوند، اینکار یک مزیت مهمی که به بافنده می دهد این است که دیگر نیاز به قرار گرفتن در ارتفاع های بالا برای بافت قالی ندارد.

3. دار گردان

در بررسی آخرین گزینه در بین انواع دار قالی می توان به سراغ دار گردان رفت که همانطور که از نام آن می توان تشخیص داد، ساخت و طراحی استاندارد آن به این گونه می باشد که سردار و زیردار آن به وسیله اهرم هایی حول محور خود می چرخند.

اگر به عکس دارهای عمودی دقت کنید گاهاً اهرم هایی را مشاهده می کنید که برای چرخاندن سردار و زیردار قرار داده شده اند که به وسیله آنها، چله های اضافی روی سردار پیچیده می شود و بعد از این فرش شما کمی بافته شد، قسمت های بافته شده روی زیردار پیچیده می شود و از آن طرف چله های اضافی سردار رها می شود.

سعی کردیم در این مقاله از فرش فرهان به بررسی انواع دار قالی بپردازیم و هر آنچه که لازم است در مورد آن بدانید را برای شما بیان کنیم، بسیاری از این دارها چه فلزی و چ چوبی برای بافت فرش دستباف مدرن و هم سنتی استفاده می شود.