فرش دستباف ترکمن را به طور قطع می توان یکی از اصیل ترین و قدیمی ترین نمونه های قالی دست بافت ایران معرفی کرد که دارای مشخصات و ویژگی های خاص و ویژه ای می باشد. فرش یک خطه، زمانی که بتواند از زندگی مردم آن منطقه به شما اطلاعاتی بدهد نشان از ارزش و عجین شدن قالی بافی با فرهنگ آن مردم دارد، چیزی که در مورد قالی ترکمن به وضوح قابل مشاهده است.

ما در این مقاله از فرش فراهان قصد داریم پس از یک بررسی کلی در مورد تاریخچه فرش دستباف ترکمن به سراغ شناخت مهمترین ویژگی ها و مشخصات آن برویم تا اگر شما قصد خرید آن را دارید بتوانید با اطلاعات کامل اینکار را انجام بدهید.

تاریخچه فرش دستباف ترکمن

ترکمن ها اصالتاً گروهی از ترکان آسیای میانه به حساب می آیند که از سالیان بسیار قدیم به صورت چادرنشینی در شرق دریای خزر تا رود جیحون زندگی می کردند. محل اصلی زندگی ترکمن ها کشور ترکمنستان می باشد ولی عده‌ ای از طایفهٔ یموت و تعدادی هم از طایفه ی تکه در ایران سکونت دارند.

از زمان های بسیار قدیم به خاطر شرایط اقلیمی و کوهستانی منطقه ترکمن صحرا و همچنین زندگی چادرنشینی، قالی بافی در بین زنان ترکمن بسیار رواج پیدا کرد. در ابتدای امر این کار تنها برای رفع نیاز خود مردم ترکمن انجام میشد و به همین خاطر خیلی به جنبه هنری و زیبایی آن اهمیت داده نمیشد ولی با گذشت زمان و پی بردم مردم این خطه به نحوه درآمدزایی از بافت فرش، دید حرفه ای تری به قالی بافی در این منطقه رواج پیدا کرد.

قدیمی ترین فرش دستباف ترکمن پیدا شده برای قرن 19 میلادی می باشد که نزدیک به 200 سال قدمت دارد. یموت و ارساری و چدر از قدیمترین ایلاتی بوده اند که در این منطقه از ایران شروع به بافت قالی کردند.

از آنجایی که متاسفانه مخصوصاً در گذشته عشایر معمولاً تاریخ نویسی نداشته اند، طبیعی است كه خیلی نتوان از سابقه یقالی بافی آنان اطلاعات دقیق و مشخصی ارائه داد و این مواردی که گفتیم تنها اطلاعات در دسترس در مورد تاریخچه فرش ترکمن می باشد..

ویژگی اصلی و مشترک میان تمام قالی های منطقه ترکمن؛ استفاده از رنگ سرخ به عنوان رنگ زمینه و غالب می باشد. جالب است بدانید در بین مردم ترکمن فرش های ابریشم شاید به ندرت بافته شود و در صورت بافته شدن نیز آن را برای جهیزیه دختران خود نگه میدارند و به فروش نمی رسانند.

مشخصات فرش دستباف ترکمن

هر منطقه از نواحی قالی بافی ایران دارای مشخصات خاص خودش می باشد و مردم هر منطقه متناسب به سلیقه، نیاز، مواد اولیه در دستری و فرهنگ خود، نوع خاص قالی بافی را انتخاب می کنند.

فرش دستباف ترکمن نیز از این قائله مستثنی نمی باشد و شما نمی توانید بدون بررسی مشخصات، در مورد آن قضاوت کنید. پس بریم تا باهم تمام مواردی که لازم است در مورد فرش دست بافت این ناحیه بدانیم را بیان کنیم.

1. نوع بافت قالی ترکمن

شاید بتوان گفت جز معدود مناطقی از ایران که در بین دارهای قالی بافی هنوز از دار افقی برای بافت فرش استفاده می کنند، منطقه ترکمن می باشد.

چادرنشینان ترکمن برای آنکه دار قالی در چادر جا شود مجبور هستند از دارهای افقی و با اندازه های کوچک استفاده کنند و به این صورت عمل می کنند که پس از آنکه بخشی از قالی بافته شد، بافندگان بر روی قسمت بافته شده می‌ نشینند و باقی کار را پیش می‌ برند.

از طرفی دیگر وجود چادر برای مردم ترکمن باعث شده که آنها بیشتر به دنبال بافت فرش هایی با متراژ پایین (6 متری) و قالیچه باشند و خیلی سراغ متراژهای بالا نروند.

یک مشخصه اصلی در بافت فرش دستباف ترکمن استفاده از جنس پشم گوسفند برای تار و پود می باشد. چیزی که در فرش های بسیاری از شهرهای و استانهای فرش ایران مشاهده نمی شود و در بقیه جاها اصولاً از جنس پنبه برای اینکار استفاده میشود.

2. نوع گره، شیرازه و رجشمار قالی ترکمن

در بافت فرش دستباف ترکمن استفاده از گره های ترکی بیشتر از هر چیزی مورد استفاده قرار می گیرد. بررسی ها نشان میدهد گروهی از افراد ایل تکه ترکمن که بعد از انقلاب روسیه به ایران مهاجرت کردند، در زمان های قدیم و شاید حتی بتوان گفت امروز، بهترین فرش‌ های ترکمنی را با استفاده از گره ترکی و به صورت دو پوده می بافند.

از آنجایی که شرایط آب و هوایی در مناطق کوهستانی این منطقه کمی سرد می باشد، از دیرباز پرداخت ها در فرش های این منطقه به صورت کاملاً گوشتی و پرزدار می باشد. زیرا با اینکار قالی میزان گرمایش بیشتری خواهد داشت.

شیرازه فرش در قالی ترکمن از نوع فارسی است و بیشتر فرش ها درشت بافت با رجشماری بین ۴۰ تا ۵۰ هستند. از طرفی بر خلاف سایر نقاط ایران که اصولاً از دو نوع پود نازک و ضخیم برای فرش استفاده می شود در فرش دستباف ترکمن تنها از پود نازک استفاده می شود که باعث می شود قالی های این منطقه لختی و نرمی بیشتری داشته باشند.

همچنین در بالا و پایین فرش های ترکمنی بخش های اضافی بافته می شود که بعد از حاشیه قالی می باشند. این بخش ها را در اصطلاح شانه فرش می گویند، چیزی که در مرکزهای اصلی بافت فرش در ایران، اصلا رایج نمی باشد.

بیشتر بخوانید: اجزای فرش دستباف (10 قسمت اصلی + بررسی مشخصات)

3. رنگ فرش دستباف ترکمن

رنگ فرش دستباف ترکمن یکی از ویژگی های خاص این قالی می باشد. همانطور که در بخش های قبلی اشاره کردیم استفاده از رنگ سرخ در قالی های ترکمن بسیار اهمیت دارد. ولی این تمام ماجرا نیست؛ در گذشته علاوه بر رنگ سرخ (لاکی) استفاده از رنگ های سفید، سیاه و سبز تیره نیز بسیار رایج بود.

یکی از موضوعاتی که باعث بالا رفتن ارزش قالی های دست بافت می شود استفاده از رنگ های طبیعی و گیاهی می باشد که علاوه بر بالا بردن کیفیت فرش، از ایجاد حساسیت برای اعضای خانواده جلوگیری می کند. این موضوع مخصوصاً برای خانواده هایی که دارای فرزند کوچک می باشند، می تواند بسیار ارزشمند باشد.

با گذشت زمان برای بالا رفتن تنوع رنگی قالی های ترکمن علاوه بر 4 رنگی که اشاره کردیم رنگ های دیگری نیز به مرور اضافه شد که مهمترین آنها و نحوه درست شدن آنها موارد زیر می باشد:

1. قهوه ای: پوست گردو + ریشه روناس
2. دارچینی: پوست گردو + روناس + پوست انار
3. نخودی: زاج سفید + پوست انار
4. طوسی یا موشی: زاج سیاه + پوست انار
5. مشکی: پوست گردو + نیل
6. زیتونی: پوست انار + برگ مو + پوست گردو

البته لازم است به این نکته نیز اشاره کنیم که در قالی های ترکمن از سه نوع رنگ لاکی استفاده می شود؛ لاکی تیره، لاکی متمایل به زرد و لاکی معمولی و در کل رنگ بندی طبیعی اصلی در فرش های این منطقه، به این 12 رنگ محدود می شود.

یک موضوعی که در سالیان اخیر متاسفانه در رنگرزی فرش دست بافت ترکمن در حال گسترش می باشد استفاده از رنگ های شیمیایی به جای رنگ های طبیعی می باشد که دلیل این موضوع نیز بالا رفتن هزینه و سخت شدن دسترسی به رنگ های طبیعی می باشد.

4. طرح و نقشه فرش دستباف ترکمن

تعداد طرح و نقش قالی های ترکمن نزدیک به 811 عدد می باشد که هر منطقه و هر طایفه از آن، دارای طرح خاص خودش می باشد و آنها را بیشتر از سایر نقوش، مورد استفاده قرار می دهند. به همین خاطر ما تعدادی از مهمترین این طرح ها را با توضیحات مختصر در مورد آنها برای شما معرفی کردیم:

طرح ماری گل: این طرح را می توان معروفترین نقش قالی ترکمن معرفی کرد که توسط طایفه تکه بافته می شود. این طایفه بزرگترین تولید کننده فرش دستباف ترکمن می باشند. در طرح ماری گل به این شکل عمل می شود که یک هشت ضلعی متقارن در تمام قالی و کناره های آن تکرار می شود.

طرح قابسه گل: قالی مختص ایل یموت و طایفه جعفربای به حساب می آید که در آن نقوش هندسی لوزی شکلی مشاهده می کنید که در کناره های فرش اشکالی شبیه به یک پرنده به نام قابسه وجود دارد.

طرح آینه گل: نقش آینه گل مختص طایفه جعفربای از ایل یموت است. در مرکز فرش های بافته شده با این این طرح شما یک هشت ضلعی منتظم بزرگی مشاهده می کنید که درون آن از هشت ضلعی های کوچکتری تشکیل شده.

طرح طغر گل: این طرح یکی دیگر از نقش های طایفه جعفربای از ایل یموت است. این طرح و نقش برگرفته از عقاب طغرل و به منظور تشکر از دلاوری های وی می باشد.

طرح گلین بارماق گل: این نقشه برگرفته از جشن های عروسی و عقدکنون مردم ترکمن می باشد. ین طرح انگشت عروس نیز نامیده شده و نشان از کاروان های شتر حامل خنچه عقد است.

یک مشخصه ویژه و خاصی که در بیشتر طرح های قالی ترکمن مشاهده می شود استفاده از طرح های اصیل و ذهنی می باشد که در سرتاسر فرش تکرار می شوند. در واقع بافندگان با بهرگیری از خلاقیت ذهنی و با الهام گرفتن از طبیعت و زندگی اطراف خود طرح هایی را خلق می کنند و از این طرح ها در قسمت های مختلف فرش استفاده می کنند و همین امر باعث می شود که یک گرمی و زیبایی خاصی در فرش های این منطقه باشد .

راهنمای خرید قالی ترکمن

به طور کلی شما برای خرید فرش دستباف ترکمن لازم است به چند نکته مهم دقت کنید؛ اولی اینکه جنس آن را بررسی کنید. تمام پشم، تمام ابریشم، دو رو ابریشم، تمام کرک، چله و گل ابریشم مدل های موجود می باشد که در این بین تمام پشم از همه فرش ارزان تری به حساب می آید و مدل های ابریشم و کرک گرانترین نوع!

نکته بعدی، به طور کلی متراژ اصلی اراعه شده برای قالی ترکمن 1.5 ، 3 و 6 متری می باشد که در این بین فرش های 6 متری به خاطر استفاده بیشتر از مواد اولیه نسبت به مدل های دیگر گران قیمت تر می باشند.

در حال حاضر که ما این مقاله رو هم می نویسیم قیمت یک قالی دستباف ترکمن 6 متری معمولی چیزی بین 15 تا 20 میلیون تومان می باشد.

مورد پایانی نیز برای خرید قالی ترکمن این می باشد که در این منطقه از ایران هم قالی و هم انواع گلیم بافته می شود که قیمت کلی گلیم ها به خاطر حجم کاری کمتر، نسبت به فرش های دستباف کمتر می باشد.

ما در کل تلاش کردیم هر آنچه که لازم است در مورد فرش دستباف ترکمن بدانید را به طور دقیق بررسی کنیم، اما در صورتی که در مورد مطالب و سرفصل های گفته شده با سوال و یا ابهامی همراه بودید می توانید آن را در قسمت نظرات با ما به اشتراک قرار دهید.