تفاوت فرش و گبه با گلیم در چیست؟ شناخت 10 مورد مهم

تفاوت فرش و گبه و همچنین گلیم ، یکی از سوالات بسیار مهمی می باشد که خیلی از افراد آن را از ما سوال می کنند. فرش های دستباف دارای تنوع بسیار بالایی می باشد و نحوه بافت و مواد اولیه استفاده شده در بافت آن باعث می شود که مدل های مختلفی خلق شود که هرکدام دارای کاربرد و ویژگی های خاصی می باشند.

در این مقاله از فرش فراهان سعی داریم تفاوت فرش و گبه و همچنین گلیم را که سه تا از مهمترین انواع فرش دستباف می باشند را برای شما بررسی کنیم تا اگر قصد خرید آنها را داریم بتوانید به شکل صحیح در مورد این موضوع تصمیم گیری کنید.

تفاوت فرش و گبه با گلیم

قبل از هرچیزی لازم است اشاره کنیم که بافت قالی ، گلیم و گبه که از هنرهای دستی اصیل و سنتی ایران عزیزمان محسوب می‌شوند، همگی به هزاران سال پیش باز می‌گردد و همه آنها جز افتخارات ایرانیان به حساب می آید که دارای ارزش و مقام بالایی می باشند و نمی توان گفت کدام یک نسبت به دیگری بهتر است، چون هرکدام دارای کاربرد و مشخصات خاص خودشان می باشند.

بعد از توضیحات اولیه به سراغ بررسی موضوع اصلی یعنی تفاوت فرش و گبه با گلیم :

1. نحوه بافت آنها

در ابتدای کار به سراغ اصلی ترین تفاوت فروش و گبه با گلیم خواهیم رفت و آن هم نحوه بافت آنها می باشد:

فرش دستباف یا همان قالی را اگر از نزدیک مشاهده کرده باشید دارای سه بعد اصلی می باشد: طول یا همان تار قالی، عرض یا همان پود قالی و ارتفاع یا همان پرز قالی. گبه نیز مانند قالی دارای همین ساختار در بافت می باشد و دارای تار، پود و پرز می باشد ولی با دو تفاوت بسیار مهم: 1. اندازه پرز 2. تعداد پود

پود فرش عبارت است از رشته نخ هایی که به صورت موازی یکدیگر از بین نخ های تار گذشته و به طور افقی در دار فرش عبور داده می شوند . پرز نیز گره هایی می باشد که دور تارها و بین پودهای ساختار می پیچند و بعد از آن توسط چاقو یا غلاب بریده می شوند.

گبه در واقع همان قالی می باشد که دارای پرزهای بلندتری می باشد و همچنین در بافت آن شمار پود بیشتری به کار رفته است. تعداد پود در برخی از گبه ها گاهی از سه تا هشت پود در هر رج می رسد در حالی که در قالی در هر رج از دو پود زیر (ضخیم) و پود رو (نازك) استفاده می شود. بلندی پرزها در گبه گاهی تا یک سانتی متر هم می رسد در حالی که در قالی اصولاً این اندازه کمتر از نیم سانت می باشد.

پس در فرش و گبه شما هم پرز دارید و هم پود و تفاوت در تعداد و اندازه آنها می باشد در حالی که در گلیم این موضوع کمی متفاوت می باشد. در بافت گلیم؛ شما همان ساختار تار و پود را دارید، ولی تنها پود از لابه‌لای تارها رد می‌شود و با فشرده‌سازی، ساختاری منسجم ایجاد می کند و خبری از نخ های کوتاه یا همان پرزها نیست و در واقع گلیم بر خلاف قالی و گبه دارای دو بعد می باشد (تار و پود) و خبری از بعد سوم یعنی پرز نیست.

2. مقایسه الیاف فرش و گبه با گلیم

از لحظه الیافی که برای بافت این سه نوع فرش استفاده می شود، گبه و گلیم از آنجایی که به نوعی فرش های سنتی به حساب می آیند بسیار شبیه به هم می باشند در حالی که در قالی کمی قضیه متفاوت می باشد.

نخ های پشمی و پنبه ای دو ماده اولیه اصلی برای بافت در گلیم ها می باشد. در حالی که در گبه معمولا از پشم خودرنگ مخلوط با موی بز برای بافت استفاده می شود. اما الیاف استفاده شده در فرش علاوه بر پشم و پنبه شامل گزینه های دیگری مثل ابریشم و کرک نیز می شود و البته در بافت فرش های ماشین این گزینه ها افزایش پیدا کرده و الیاف مصنوعی نیز به آنها اضافه می شود.

3. دار قالی و نحوه بافت آنها

تفاوت فرش و گبه با گلیم در دارهای استفاده شده برای بافت و نوع بافت مورد سومی می باشد که به سراغ آن می رویم. به طور کلی دارهای قالی در دو دسته بندی اصلی قرار داده می شوند:

• دار افقی یا خوابیده : این نوع دارها همان طور که از نام آنها مشخص است بر روی زمین به صورت افقی و خوابیده قرار می گیرند و بافنده بر روی آنها می نشیند و کار بافت را انجام می دهد.
• دار عمودی : این نوع دار نیز یا به صورت ایستاده بر روی پایه قرار میگیرند و یا اینکه به صورت عمودی به دیوار تکیه داده می شوند و بافنده رو به روی آنها کار بافت را انجام می دهد.

دارهای قالی امروزه در بیش از 90 درصد موارد به صورت عمودی استفاده می شوند، مگر در مناطق کوچ نشین که استفاده از آن دارها در چادر سخت می باشد مثل فرش دستباف قشقایی. ولی دارهای بافت گلیم و گبه دقیقاً برعکس فرش، در بیش از 90 درصد موارد به صورت افقی می باشند چون عمدتا گبه و گلیم هنر دست عشایر می باشند و در مناطق مختلفی چون بوشهر، شیراز، خراسان و … و توسط کوچ نشینان بافته می شود.

4. تفاوت نقشه فرش و گبه با گلیم

در بخش های قبلی به این موضوع اشاره کردیم که فرش و گبه دارای پرز می باشند و گلیم فاقد آن می باشد، استفاده از هزاران گره در بافت قالی و گبه باعث می شود که قدرت عمل بسیار بالایی به بافنده بدهد که طرح ها و نقشه های بسیار متفاوتی را خلق کند. ولی در مورد گلیم به خاطر عدم وجود پرز بافت با محدودیت طرح همراه می شود.

اما تفاوت بسیار مهمی که در طرح و نقشه میان قالی و گبه وجود دارد این است که در گبه نقش پردازی سنتی و ذهنی در بافت صورت می گیرد و هیچ گونه نقشه ای در بافت آنها استفاده نمی شود و هر بافنده ای هرآنچه در ذهن خود دارد را به مرحله اجرا در می آورد و همین امر باعث می شود که هیچ دو گبه ای با طرح یکسان بافته نشوند، در حالی که این موضوع در مورد بافت قالی صادق نیست.

از طرفی در مورد گلیم نیز بافت ذهنی و تجریدی بسیار رایج می باشد و از لحاظ این موضوع بسیار شبیه به گبه می باشد ولی از لحاظ تعداد طرح ها با محدودیت زیادی همراه می باشد. گلیم در تعداد محدودی از روی نقشه نیز بافته می شود.

پس اگر بخواهیم یک نتیجه گیری کلی کنیم باید گفت؛ گلیم و کبه هر دو فاقد نقشه و طرح از پیش کشیده شده می باشند ولی قالی بر اساس تقشه هایی بافته می شود که توسط نقشه کشان فرش طراحی می شود و همین امر باعث می شود که دارای بافت های اصولی و ریزه کاری های بسیار بیشتری باشد.

بیشتر بخوانید: فرش دستباف آشپزخانه و معرفی بهترین گزینه های خرید

5. تفاوت در اندازه و وزن

تفاوت فرش و گبه با گلیم از لحاظ اندازه و وزنی نیز قابل توجه می باشد. قالی های دستباف در متراژهای گوناگونی بافته می شود که سه متراژ 9،6 و 12 مترمربع رایج ترین آنها می باشد. اما در مورد گلیم و گبه ابعاد رایجی که بافته می شود همگی زیر 6 مترمربع می باشد. گلیم در حالت کلی دارای ابعادی کمی بزرگتر از گبه می باشد ولی باز هم اصولاً زیر 6 متر بافته می شود.

از لحاظ وزنی نیز باید گفت با توجه به اینکه گفتیم فرش و گبه دارای پرز می باشند و گلیم فاقد آن می باشد و در هر فرش در یک رج به تعداد بین 100 تا 200 گره استفاده می شود؛ تفاوت وزنی فاحشی میان فرش و گبه با گلیم وجود داشته باشد.

طبق بررسی های انجام شده تقریبا وزن مواد اولیه برای یک فرش پشمی 6 متری چیزی در حدود 50 کیلوگرم می باشد در حالی که این مقدار برای یک گلیم چیزی در حدود 9 کیلوگرم می باشد. تفاوت کامل واضح می باشد!! از لحاظ وزنی گبه با قالی خیلی تفاوت خاصی ندارد اما بخاطر متراژ پایین تر آن، اصولاً دارای وزن کمتری می باشد.

6. سرعت بافت و آماده شدن

اشاره کردیم که بافت فرش نیاز به نقشه و ریزه کاری های زیادی می باشد و همین امر باعث می شود که نسبت به گبه و گلیم زمان بیشتری برای آماده شدن ببرد.

در بافت قالی و گلیم یک اصطلاحی بسیار رایج می باشد که به فرش‌ ها پرز بافی و گلیم‌ ها تخت بافی می‌ شوند. در واقع در بافت فرش شما لازم است که برای داشتن جزئیات، زمان زیادی صرف کنید. در حالی که در بافت گلیم شما اصلا امکان اینکه بخواهید این همه جزئیات را خلق کنید، نخواهید داشت.

بین قالی و گبه نیز باید گفت که درسته که گبه هم پرز دارد، ولی چون از روی نقشه بافته نمی شود دارای سرعت بافت بیشتری می باشد.

7. تمیز کردن و شستشو

تفاوت فرش و گبه و همچنین گلیم آنجایی از اهمیت برخوردا می شود که شما قصد خرید آنها را دارید و نمی دانید که کدام گزینه برای شما مناسب می باشد. از لحاظ شستشو و تمیز کردن همانطور که اشاره کردیم از آنجایی که قالی نسبت به گلیم و گبه هم سنگین تر و هم اندازه بزرگتری دارد، قطعا در زمان شستشو با سختی بیشتری همراه است که اگر دوست دارید در مورد نحوه لک برداری فرش بدانید ما قبلا آن را برای شما آماده کرده ایم.

همچنین لازم است اشاره کنیم که نوع بافت فرش نیز باعث می شود که لکه برداری و تمیز کردن آن نسبت به گلیم که دارای یک سطح مسطح و صاف می باشد بسیار سخت تر باشد. از آنجایی که گبه دارای پرزهای بلندی می باشد نیز لازم است بدانید که تمیز کردن آن از فرش سخت تر نباشد، قطعا راحت ترم نیست.

البته لازم است به این موضوع نیز اشاره کنیم که گلیم ها نیز دارای انواع مختلفی می باشد و گلیم های پشمی دارای جذب آب بسیار بالایی می باشد و به طور قطع این نوع گلیم ها دارای سختی های بالایی برای شستشو می باشند.

8. تفاوت فرش و گبه و گلیم در رنگ بندی

به طور کلی رنگ های استفاده شده در رنگرزی اگر به صورت طبیعی باشد از لحاظ کیفیت رنگ هر سه قالی، گبه و گلیم در یک سطح می باشد ولی امروزه به خاطر سختی دسترسی به رنگرزی طبیعی و قیمت بالاتر آن در برخی از فرش های دستباف از رنگ های مصنوعی استفاده می شود که این موضوع در گلیم و گبه  بسیار کمتر مشاهده می شود.

بهتر است بدانید رنگ های استفاده شده در فرش دستباف در اکثر موارد معمولا دارای تنوع بیشتری نسبت به گبه و گلیم می باشد. گلیم نیز نسبت به گبه معمولا تنوع رنگبندی بیشتری می باشد ولی در این میان نباید فراموش کرد که گبه ها و گلیم های ماشینی امروز که از رنگ ها مصنوعی در آن ها استفاده می شود دارای تنوع بیشتری نسبت به نمونه های دستباف و سنتی هستند.

9. مقایسه کاربرد برای خرید

تا اینجای کار تفاوت فرش و گبه و همچنین گلیم را در موارد مختلفی بررسی کردیم ولی شاید برای شما سوال پیش آمده باشد کدام یکی از آنها برای خرید ما مناسب تر می باشد؟ پاسخ این سوال به موارد مختلفی بستگی دارد که در ادامه چند تا از مهمترین آنها را برای شما بررسی خواهیم کرد:

از لحاظ نرم بود باید گفت که گبه نسبت به فرش و گلیم دارای لطافت بیشتری می باشد به خاطر پرزهای بلند و به همین خاطر استفاده از آن برای اتاق خواب گزینه بسیار مناسب تری می باشد. قطعا گلیم به خاطر سختی بالا اصلا گزینه مناسبی برای این مکان نمی باشد.

اگر دنبال خرید فرش برای آشپزخانه و یا راهرو می باشید، از آنجایی که این دو مکان دارای رفت و آمد بالایی می باشد و احتمال کثیفی بالایی برای فرش وجود دارد، گلیم به خاطر دوام و کیفیت بالا و از طرفی راحتی در تمیز کردن و شستشو گزینه مناسب تری برای خرید و استفاده می باشد.

اگر دنبال خرید فرش برای پذیرایی و نشیمن خود می باشد بدون شک قالی دستباف نسبت به گبه و گلیم به خاطر تنوع رنگ بندی، طرح و اندازه گزینه بسیار مناسب تری می باشد.

لازم است اشاره کنیم که گلیم امروزه بیشتر خیلی برای استفاده و پهن کردن مورد استقبال قرار نمی گیرد و تقریباً تبدیل به یک محصول لوکس شده است که تنها برای ست کردن دکوراسیون های مدرن از آن استفاده می شود و بیشتر کاربردی تزیینی پیدا کرده است تا استفاده کردن از آن! (مقاله کامل اینجا)

10. تفاوت در قیمت

آخرین مودر در بین تفاوت فرش و گبه ، بررسی قیمت می باشد که شاید برای خیلی از شما سوال شده باشد.

اینکه بخواهیم بگوییم در بین قالی، گبه و گلیم کدام یک گرانتر یا ارزانتر می باشد اشتباه است چون این موضوع به موارد مختلفی بستگی دارد مثل:

• کیفیت: طبیعتا مواد اولیه و کیفیت بافت در قیمت گذاری هر سه این بافته ها تاثیر مهمی دارد به طور مثال مقایسه قیمت قالی ابریشمی با گبه پشمی کاملا اشتباه است!
• ابعاد: هرچه ابعاد و اندازه قالی، گلیم یا گبه بزرگ تر باشد، طبیعتاً به خاطر مواد اولیه بیشتر و زمان بافت زیادتر؛ دارای هزینه ی بیشتری می باشد.
• ظرافت طرح و نقش: نقوش پیچیده‌تر بافت سخت تری دارند در نتیجه زمان بیشتری صرف بافت آن ها می‌شود و به همین خاطر قیمت بالاتری دارند.
• میزان رنگ به کار رفته: هرچه تنوع رنگ بیش تر باشد، قیمت آن هم بالاتر است. به همین علت گبه معمولا ارزان‌تر از گلیم و قالی است.

ما در این مقاله از فرش فراهان تلاش کردیم به طور دقیق تفاوت فرش و گبه را با گلیم برای شما بررسی کنیم و تمام نکات لازم را برای شناخت آنها برای شما بیان کنیم. در صورتی که باز هم سوالی داشتید می توانید آن را در قسمت نظرات با ما به اشتراک قرار دهید.