رنگ های گیاهی فرش و مهمترین آن (روناس،اسپرک،برغنج و…)

رنگ های گیاهی فرش یکی از مهمترین موضوعات و سوالاتی می باشد که صنعت قالی بافی با آن مواجه می باشد، اینکه آیا با گذشت زمان و پیشرفت صنعت باید روی به استفاده از رنگ مصنوعی آورد که از لحاظ قیمت و سرعت انجام کار بسیار به صرفه تر می باشند یا باید به سنت و زیبایی هایی که طبیعت برای خلق آثار هنری اعطا کرده پایبند باشیم؟

ما در این مقاله از فرش فراهان قصد داریم در یک توضیح کلی به معرفی رنگ های گیاهی فرش پرداخته و بعد از آن مهمترین گیاهانی که برای تولید این رنگ ها در صنعت قالی بافی استفاده می شود را برای شما لیست کنیم.

رنگ های گیاهی فرش

خیلی از افراد بر این باورند که رنگ های گیاهی فرش نمی توانند پاسخگوی نیاز صنعت قالی بافی در حجم وسیع باشند و گاهاً تصور می کنند که مگر به طور طبیعی چه رنگ هایی توسط گیاهان قابل دسترسی می باشد که بتوان تمام طرح ها و نقشه های فرش دستباف یا ماشینی را بر اساس آنها تهیه کرد؟

پاسخ به این سوال و شک هایی که وجود دارد بسیار ساده می باشد. اگر یک نگاه کوتاه به تاریخچه بافت قالی در ایران بیاندازیم نمونه های بسیار بارزی از زیباترین اثرهای هنری مشاهده خواهیم کرد که با وجود استفاده از رنگ های طبیعی توانستند زیباتری طرح ها و نقشه های هنری قالی بافی را ایجاد کنند.

امروزه استفاده از 3 رنگ اصلی قرمز، آبی و زرد در صنعت قالی بافی توانسته تمام رنگ های مورد نیاز برای خلق یک اثر ارزشمند را فراهم کند.

شاید با شنیدن جمله قبل این سوال برای شما پیش بیاید پس بقیه رنگها چی؟؟ لازم است بدانید که شما قادر هستید با استفاده از ترکیب کردن هر دو جفت از 3 رنگ بالا، در پاتایل رنگرزی قادر هستید رنگ های ثانویه، بنفش، نارنجی و سبز را ایجاد کنید.

اما این تمام ماجرا نیست و شما قادر هستید با ترکیب یک درصد خاص از 3 رنگ اصلی ذکر شده رنگهای زیادی مانند، قرمز- قهوه ای، زرد- قهوه ای و…  را ایجاد کنید.

جالب است بدانید که این سه رنگ به تنهایی قادر نیستند ترکیبات جذابی در حالت معمولی و استفاده از رنگ های مصنوعی تولید کنند، تنها زمانی که شما سه رنگ قرمز، آبی و زرد را توسط گیاهان روناس، نیل و پوست پیاز تهیه می کنید این هارمونی و هماهنگی رنگ را مشاهده خواهید کرد که همین موضوع نشان دهنده عملکرد مناسب استفاده از رنگ های طبیعی به جای مصنوعی می باشد.

انواع رنگ های گیاهی فرش و مشخصات گیاهان اصلی

گیاهان بسیار زیادی وجود دارند که برای ساخت رنگ رنگرزی فرش مورد استفاده قرار می گیرد، اما ما در اینجا سعی کردیم مهمترین گزینه هایی که برای اینکار مناسب می باشد و مورد استفاده قرار می گیرد را معرفی کنیم.

1. رنگ گیاهی روناس

این گیاه ارزشمند که شاید کمتر کسی باشد که نام آن را نشنیده باشد یکی از مهمترین رنگ های گیاهی فرش به حساب می آید. این گیاه فوق العاده به صورت خودرو رشد می کند و در ایران استان های یزد و کرمان خواستگاه اصلی رویش آنها می باشد.

همانطور که در قسمت قبلی برای شما بیان کردیم این گیاه قابلیت آن را دارد که با ترکیب با رنگ های دیگر باعث تولید انواع مختلفی از رنگها شود، جالب است بدانید که خود این گیاه به تنهای در طول عمر هفت ساله خود قادر است چندین رنگ مختلف را برای مصرف کنندگان عرضه کند.

بعد از گذشت 3 سال از طول عمر روناس شما قادر هستید رنگ سرخ آجری را از آن تولید کنید و هر چقدر که از عمر این گیاه می گذرد این رنگ غلظت بیشتری به خود می گیرد و در سن 4 الی 5 سالگی رنگ قرمز روشن می باشد.

 2. “نیل” با ثبات ترین رنگ گیاهی فرش

گزینه دومی که در بین رنگهای گیاهی که می خواهیم به سراغ آن برویم رنگ نیل می باشد که از درختی با همین نام گرفته می شود.

در واقع ماده ای به نام نیل ایندیگرتین از این درخت گرفته می شود که درون آب حل نمی شود و از دیر باز و دوران کهن برای استفاده از رنگرزی مورد استفاده قرار می گرفته است.

همان طور که در قسمت های قبل نیز به آن اشاره کردیم ماده نیل برای تولید رنگ آبی و مشتقات آن بسیار کاربردی و مهم می باشد.

بیشتر بخوانید: تلفیق هنر و فرش دستباف (عکاسی + نقاشی آبستره + فرش)

3. رنگ پوست پیاز

از گزینه هایی بسیار آشنایی که تقریباً همه ما آن را می شناسیم و دیده ایم، پوست و لایه نازکی که بر روی پیاز قرار می گیرد نیز در رنگرزی قابل استفاده می باشد و می توان به وسیله آن رنگهایی مانند، مسی، نارنجی، پوست پیازی و حتی صورتی نیز بدست آورد.

4. رنگ اسپرک

گزینه بعدی که در مورد رنگ های گیاهی فرش مورد بررسی قرار خواهیم داد اسپرک(کاوشک) می باشد، این رنگ که از یک گیاه خودرو به دست می آید همان رنگ زرد می باشد که می توان گفت اصلی ترین گزینه برای ترکیب شدن با رنگ آبی گیاه نیل می باشد که باعث تولید رنگ سبز شود.

ماده رنگی موجود در این گیاه در ساق و برگ آن می باشد و تقریبا تا دو سال می توان از این گیاه استفاده کرد. علاوه بر رنگ زرد می توان برای تهیه رنگ  های خاکستری و قهوه ای نیز ز این گیاه استفاده کرد.

5. پوست گردو و رنگ های گیاهی فرش از آن

جالب است بدانید طبیعت آنقدر سخاوتمند و مفید می باشد که حتی از طریق ضایعاتی مانند پوست گردو نیز شما می توانید رنگ های گیاهی فرش تهیه کنید!

تازه نکته مهم این است که تعداد رنگ های بدست آمده از پوست گردو فقط یک عدد نمی باشد، رنگ‌های قهوه‌ای متوسط، قهوه‌ای تیره، خاکستری، نارنجی، نارنجی تیره و مشکی از جمله رنگ های گیاهی فرش می باشد که با استفاده از پوست گردو آماده می شود.

در تهیه و آماده کردن این رنگ شما نیازی به استفاده از دندانه ندارید اما با استفاده از آن ثبات و وضوح بیشتری را برای رنگ خود به دست خواهید آورد.

6. پوست انار

اینکه مشاهده می کنیم بسیاری از رنگ های گیاهی فرش گزینه های ارزان و در دسترسی می باشند، اهمیت استفاده از آنها را دو چندان می کند، البته این موضوع را نیز قبول داریم فرآیند آماده کردن آنها برای استفاده سخت می باشد ولی یک حساب سر انگشتی از نتایج مثبت؛ کیفیت بالا، ماندگاری طولانی مدت، سازگار با محیط زیست و… این سختی ها را قابل تحمل می کند.

همه ما پوست انار را می شناسیم ولی نمی دانیم که می توان از آن رنگ هایی مانند کرم، زرد، نخودی، قهوه‌ای و حتی رنگ سیاه به دست آورد.

هرچند این ماده نیاز به دندانه کردن ندارد ولی برای داشتن نتیجه کاری مناسب، بهتر است از الیاف را با زاج سفید دندانه نمائیم و همچنین از کربنات سدیم استفاده کنیم.

نکته مهم: در رنگ های گیاهی فرش علاوه بر خود انار شما می توانید از پوست انار وحشی نیز برای تهیه رنگ استفاده کنید که اصولاً در جنگ های شمالی ایران قابل پیدا کردن می باشند و دارای رنگ های شبیه به پوست انار معمولی می باشد.

7. زردچوبه

به طور قطع در بین گزینه های رنگ های گیاهی فرش که تا اینجا بررسی کردیم زردچوبه شناخته شده ترین گزینه می باشد که خیلی نیاز به شناخت و معرفی ندارد، اما نکته ای که باید به آن اشاره کرد این مورد می باشد که زردچوبه علاوه بر رنگ زرد برای تامین رنگهای زرد مایل به سبز، رنگ سبز و نارنجی نیز مورد استفاده می باشد.

رنگ بدست آمده از زردچوبه نیاز دارد که با زاج سفید به عنوان دندانه(موادی که برای تثبیت رنگ و رنگ پذیری الیاف استفاده می شود) ترکیب شود.

8. بقم یا خون سیاوش

بقم از جمله گیاهان و درختانی می باشد که برای تهیه رنگ های بنفش، آبی و خاکستری مورد استفاده قرار می گیرد. رنگ های گیاهی فرش اشاره شده از تنه درختی به نام بقم بدست می آید کهپس از آنکه تنه را بجوشانید این رنگ ها به صورت شیره از آن خارج می شود.

نکته بسیار مهمی که در مورد رنگ های تهیه شده از بقم می توان اشاره کرد، ثبات بسیار بالای رنگ ها در برابر نور می باشد که باعث شده استفاده از آن در الیاف ابریشمی و پشمی بسیار مورد استفاده قرار بگیرد.

داشتن رنگ سیاه خالص که یکی از رنگ های مهم به شمار می رود نیز از ترکیب بقم بنفش و اسپرک بدست می آید.

سایر رنگ های گیاهی فرش

ما تا اینجای کار تلاش کردیم که مهمترین رنگ های گیاهی فرش را برای شما با توضیحات معرفی کنیم، اما از آنجایی که تعداد این رنگ ها و گیاهان استفاده شده بسیار متنوع و گستره می باشند، بقیه گزینه های را تنها با رنگی که تولید می کنند معرفی کنیم:

• زعفران که جز تیره زنقبیان می باشد برای رنگ های نارنجی و نارنجی مایل به قرمز مورد استفاده قرار می گیرد.
• سرخس عقابی که برای تهیه رنگ های زرد، سبز مایل به سبز و خاکستری تیره مورد استفاده قرار می گیرد.
• سماق برای تهیه رنگ های مختلفی استفاده می شود از جمله؛ رنگ‌های خرمایی و قهوه‌ای سوخته و خاکستری
• کافشه را که میتوان جایگزین ارزان قیمت  برای زعفران می باشد و تقریباً همان رنگ ها را به ما می دهد.
• گندل که در مناطق بختیاری رشد می کند برای گرفتن رنگ های موشی یا نیلی مورد استفاده قرار می گیرد.
• وسمه که معروف به حنای سیاه می باشد برای رنگ سبز مایل به آبی استفاده می شود و ترکیب آن با روناس رنگ پرکلاغی را ایجاد می کند.

اینها لیست مهمترین رنگ های گیاهی فرش بود که ما برای شما معرفی کردیم، اگر شما نیز رنگ هایی می شناسید که کاربرد بالایی در رنگرزی فرش دستباف دارند در قسمت نظرات با ما در اشتراک قرار دهید.