فرش دستباف بته جقه و بررسی مشخصات کامل آن

فرش دستباف بته جقه که با نام قالی سرو خمیده نیز شناخته می شود به عنوان یکی از نمادهای اصیل قالی بافی ایرانیان شناخته می شود که پس از گذشت سالیان بسیار زیاد هنوز هم از نمادهای تصویری با ارزش کشور عزییزمان ایران به شمار می رود.

در این مقاله از فرش فراهان در ابتدا به بررسی نقش و طرح بته جقه خواهیم پرداخت که به عنوان یک طرح سمبلیک ایران باستان شناخته می شود و در ادامه نیز بسراغ نحوه استفاده آن در قالی های ایرانی و بهترین فرش های بافته شده با این طرح خواهیم رفت.

طرح بته جقه چیست؟

قبل از اینکه بخواهیم در مورد نحوه استفاده از طرح و نقشه بته جقه در فرش دستباف ایرانی صحبت کنیم لازم است یک سری توضیحات در مورد نقش بته جقه بدهیم تا بیشتر با آن آشنا شویم.

بته جقه به عنوان یک طرح باستانی و آیینی اصیل ایرانی شناخته می شود. این طرح به علت ارزش و محبوبیت بسیار بالایی که در بین ایرانیان داشته است در تزیین انواع صنایع دستی به ویژه پارچه، قالی و گلیم، کاشی سفال، شال‌بافی، نساجی، خاتم، تشعیر و زربافی، ترمه و پته در اندازه‌ها و اشکال گوناگون مورد استفاده قرار میگرفته است.

طراحان و پژوهشگران هنرهای باستانی و آیینی معتقدند که نقش بته جقه از ترکیب تصویری از غنچه گل و درخت سرو به وجود آمده و نمادی از زندگی جاودان و آزادی در آیین زرتشتی است. بر اساس یک سنت زرتشتی سروِ آزاده توسط حضرت زرتشت از بهشت برای گشتاسب، پادشاه کیانی آورده شد و گشتاسپ آن درخت را به‌عنوان یادگار آیین زرتشت در کنار نزدیک‌ترین آتشکده در کاشمر خراسان کاشت تا جایی که این درخت مقدس که به سرو کاشمر معروف شده بود، پس از حمله اعراب به ایران توسط متوکل؛ خلیفه عباسی قطع شد و چوب آن به بغداد برده شد.

در زبان و ادبیات کلاسیک فارسی واژه «بُته» به معنی (بوته) و جقه به معنای (پَر) می باشد که بسیاری از کارشناسان دلیل نامگذاری این طرح به “بوته پر” را نماد بودن آن به عنوان آزادگی و عزت نفس ایرانیان می دانند.

جالب است بدانید در سال ۱۹۴۹ میلادی قالی پازیریک که به عنوان قدیمی ترین و کهن ترین فرش کشف شده در جهان شناخته شده می باشد در حفاری‌های دره پازیریک (دره ای در یونان امروزی) پیدا شد در حالی که در همین حفاری ها قمقمه‌ای چرمین به دست آمد که روی آن را با نقش بته آراسته‌ شده بود که آزمایشهای علمی نشان می دهد قدمت این قمقمه باید چیزی نزدیک به ۲۵۰۰ سال باشد. این سندها را وقتی کنار هم قرار می دهیم نشان میدهد هم قالی پازیریک و هم طرح بته جقه هر دو دارای اسالت ایرانی می باشند.

انواع طرح فرش بته جقه

تا اینجا متوجه شدیم که فرش دستباف بته جقه یکی از طرح و نقشه های معروف قالی ایرانی می باشد که شکل ظاهری آن شبیه به سرو خمیده می باشد. شکل ظاهری این طرح در ابتدا به صورت گردش یک پاره خط بوده است که نقطه آغاز آن کمی خمیده (سر کج) است و پس از یک گردش منحنی در همان نقطه شروع به هم پیوسته و گردش ان متوقف می‌شود. در این گردش شکلی به دست می‌آید از یک سر باریک و در نقطه میانی شکم دار است.

اگر بخواهیم تشبیه ساده ای از این طرح و نقشه قالی ایرانی بیان کنیم باید گفت بسیار شبیه اشک چشمی می باشد که کمی نوک آن خمیده است.  میوهٔ درخت کاج، بادام، میوه صنوبر، یا خمیدگی درخت سرو و نوک طوطی ماده هندی از تشبیهات دیگری می باشد که از لحاظ شکل ظاهری برای این طرح استفاده می شود.

با گذشت زمان طرح فرش دستباف بته جقه ای مدل های متنوعی نسبت به طراحی اولیه پیدا کرد که باعث شد انواع متنوعی برای این نقشه ها و طرح های قالی ها پیدا شود که دارای مشخصات و خصوصیات ویژه ای می باشند که در ادامه با مهمترین آنها آشنا خواهیم شد:

• طرح بته جقه بادامی : ساده ترین نوع طرح بته جقه ای که شبیه به درخت سرو خمیده می باشد.
• طرح بته جقه قهر و آشتی : این طرح که به عنوان گلدان و گل زنبق مورد استفاده قرار میگیرد تکراری از دو بته جقه معملوی می باشد که اصولاً دارای اندازه های متفاوتی می باشند و در کنار یا پشت سر هم قرار می گیرند.
• طرح بته جقه مادر و بچه : تکرار دو بته‌جقه ای که یکی بزرگ و یکی کوچک‌تر می باشد و در کنار یا درون همدیگر قرار میگیرند و به عنوان نماد باروری و زایش و نشان‌گر نقش مادری در طرح می باشد و بسیار شبیه به مدل قهر و آشتی می باشد.
• طرح بته جقه کردستانی : در این طرح و نقشه بته جقه ای به صورت قرینه و در چهار طرف اثر هنری از بته جقه ها استفاده می شود.
• طرح بته جقه میری : این نقشه و طرح که بیشتر خاص قالی های دستباف شهرستان سربند می باشد که بسیار شبیه به درخت کاج می باشد.
• طرح بته جقه شاخ گوزن :  در این طرح سر بته‌جقه دارای نقوش پیچیده‌ای هم‌چون شاح گوزن است.

راهنمای خرید فرش دستباف بته جقه

همانطور که تا اینجای کار بیان کردیم گوناگونی طرح‌های فرش دستباف بته‌ جقه‌ ای خیلی زیاد است و مناطق مختلفی در ایران می باشند که قالی هایی با نقشه بته جقه ای می بافند ولی در این بین نواحی می باشند که این کار را به صورت حرفه ای تر و تخصصی تری دنبال می کنند که در ادامه با آنها آنشا خواهیم شد:

فرش ابریشم بته جقه : در دهه های  اخیر، قالی قم به سبب زیبایی منحصر بفرد طرح، نقش و رنگ همراه با ابریشم از شهرت و جذابیت بهره مند بوده است.طرح هایی که درفرش قم به کار میرود بسیارمتنوع است واز گستردگی زیادی برخوردار است.

در بین طرح و نقشه های بافته شده در قم، فرش دستباف ذرع و نیم تمام ابریشم بته جقه ای جز بهترین گزینه های موجود در بازار ایران می باشد که در بین طرح های بته جقه ای از محبوبیت و زیبایی فوق العاده برخوردار می باشد.

فرش بته جقه نائین : طرح و نقش بته جقه نایین یکی از طرح‌های معروف ایرانی است که در بسیاری از هنرها و صنایع ایرانی خصوصا در صنعت قالیباقی و گلیم بافی به کاربرده می‌شود. فرش دستباف بته جقه نائین با طرح و نقشه خاص، دارای یک بته جقه بزرگ در مرکز بوده و با زمینه بدون تکرار و سراسری، یک اثر منحصر به فرد را پدید آورده است. برای آشنایی با فرش های نائین می توانید این مقاله فرش فراهان را مطالعه کنید (اینجا کلیک کنید)

فرش بته جقه کاشان : فرش دستباف کاشان را به طور قطع می توان یکی از برترین نمونه های قالی دست بافت در ایران و جهان نام برد. از آنجایی که کاشان با صادرات 70 درصد فرش ماشینی ایران به عنوان بزرگترین مرکز تولید فرش ماشینی جهان شناخته شده می باشد، شاید خیلی از ما با شنیدن فرش دستباف این منطقه آشنایی نداشته باشیم، در حالی که پایه و اصل فرش بافی در این ناحیه از این نوع فرش ها شروع شده است.

از مشخصه های بارز بافت فرش بته جقه ای در کاشان استفاده از چله ابریشم و نخ کرک کاشان با رجشمار بالا می باشد که باعث شده ظرافت و لطافت بافت آنها نسبت به سایر گزینه ها بیشتر باشد و بالطبع داری قیمت بالاتری نیز می باشد.

طرح بته جقه کردستانی : مردم استان کردستان به خاطر شرایط اقلیمی بسیار مناسب از دیر باز یکی از اصلی ترین مناطق پرورش دام در ایران می باشند که به خاطر همین موضوع و دسترسی آسان به پشم گوسفند، جز اولین نواحی ایران به حساب می آیند که دربافت گلیم و فرش دستباف اقدام به فعالیت کردند که سنندج یکی از اصلی ترین مراکز بافت قالی در این استان به شمار می رود.

فرش دستباف بته جقه سنندج به خاطر استفاده از پشم در بافت خود باعث شده که برای خرید نسبت به سایر گزینه های دارای صرفه اقتصادی بیشتری باشد و از طرفی استفاده از پنبه در چله و پود قالی های این منطقه کیفیت و ماندگاری آنها را نسبت به رقبا افزایش داده است. پس اگر دنبال خرید یک قالی بته جقه ای برای محل های پر رفت و آمد می باشید قالی های سنندج جز بهترین گزینه های خرید برای شما می باشد.

ما در این مقاله تلاش کردیم تا تمام نکات لازم در مورد فرش دستباف بته جقه ای و نحوه خرید آن را برای شما به طور دقیق بررسی کرده و مورد مطالعه قرار دهیم. در صورتی که در مورد خرید این قالی ها با سوالی همراه بودید می توانید آن را در قسمت نظرات با ما به اشتراک قرار دهید.