فرش هریس یکی از نمادهای هنر ایران و ایرانیان در جهان می باشد که دیدن نقش و نگارهای آن نزدیک به خوبی بازگو کننده دلیل محبوبیت این فرش در دنیا می باشد. شهرستان هریس که در استان آذربایجان شرقی قرار دارد به خوبی این موضوع را نشان می دهد که هنر قالی بافی و بافت فرش های دستباف در این استان تنها معطوف به شهرستان تبریز نمی باشد و قالی های هریس توانسته به خاطر استفاده از انواع نقشه های متنوع، طرح های منحصر به فردی را نه تنها به ایران بلکه به سراسر جهان عرضه کند.

ما در این مقاله از فرش فراهان قصد داریم در ابتدا به یک معرفی کلی از فرش هریس پرداخته و سعی کنیم با معرفی مشخصات ویژه و خاص این قالی ها، شما را به طور کامل با این اثر هنری شهرستان هریس بیشتر آشنا کنیم.

تاریخچه فرش هریس

شاید به طور قطع بتوان گفت شهرستان هریس آنقدر که در جهان و بین کشورهایی مانند آمریکا، کانادا، آلمان و… شناخته شده می باشد در کشور خودمان شناخته شده نمی باشد، دلیل این محبوبیت نیز قالی های دستباف فوق العاده این شهرستان می باشد.

هرچند نام اصلی این شهرستان در زبان فارسی هریس می باشد ولی در کشورهای مختلف دنیا این شهرستان را با تلفظ هریز Heriz می شناسند و فرش های این شهرستان را بخاطر همخوانی ویژه نقشه های آن با دکوراسیون غربی، یکی از بهترین گزینه های موجود برای تزیین منازل و مراکز فرهنگی هنری خود می دانند.

اگر بخواهیم به طور ساده بیان کنیم باید گفت قالی های این شهرستان را می توان جز قالی های آنتیک و لاکچری به حساب آورد که خاطر نقشه های خاص دارای قیمت بالایی می باشند، اما جالب است بدانید به خاطر همین طراحی های ویژه حتی بسیاری از مراکز مهم و کاخ های موجود در کشورهای اروپا و جهان نیز مزین به این قالی می باشند که می توان کاخ سفید را یکی از مهمترین این مراکز معرفی کرد.

بعد از بیان توضیحات سوالی که در اینجا پیش می آید این است که فرش هریس یا هریز ، چه مشخصات و ویژگی هایی دارد که باعث این شده قالی های این شهرستان این همه محبوبیت پیدا کند؟ برای پی بردن به این موضوع توصیه می کنیم قسمت بعد را از دست ندهید.

مشخصات و ویژگی های فرش هریس

زمانی که شما قصد دارید در مورد یک شیء خصوصیات و ویژگی های آن را مورد بررسی قرار دهید لازم است تمام ابعاد ظاهری و درونی آن را بررسی کنید.

در مورد فرش های دستباف و در اینجا به طور اختصاصی فرش هریس این موارد شامل،………. می شود که در ادامه به صورت تک تک آنها را برای شما بیان خواهیم کرد.

1. ابعاد قالی های هریز

از لحاظ ابعاد فرش های دستباف می توان گفت تنوع تولید در این شهرستان بسیار بالا می باشد و استفاده از ابعاد (1.5*1 – 4*3 – 2*2 – 3.5*2.5 – 3*3 و 3*2) و با رجشمار 15 تا 30 رایج است.

اما در این بین می توان گفت مهمترین ابعاد استفاده شده برای بافت فرش در این شهرستان قالی هایی با متراژ 6، 12 و 20 متر می باشد اما همانطور که گفتیم، قالی هایی با متراژها و ابعاد مختلف بافته می شوند.

2.  طرح و نقشه های فرش هریس

موضوعی که در بین تمام طرح های فرش های دستباف یکسان می باشد، تاثیر منطقه جغرافیایی در بافت فرش می باشد، به همین خاطر است که شما به راحتی می توانید با یک نگاه کلی و مشاهده قالی به طور تقریبی حدس بزنید که بافت آن در کدام منطقه از ایران بوده است، فرش هریس نیز از این قائله مستثنی نمی باشد.

از مشخصات طرح و نقشه های این فرش می توان به عدم استفاده از خطوط منحنی در بافت آن می باشد و بالطبع چیزی که بوفور مشاهده خواهید کرد استفاده از اشکال اسلیمی هندسی و خطوط شکسته می باشد.

اگر بخواهیم به صورت تیتروار طرح و نقشه هایی که در منطقه هریس استفاده می شود را نام ببریم باید گفت: تاجری، صبوری، رزگل، حیاط گل، توکلی، صمد خان، چلنگری، افشان و… می باشد.

نکته ای که شاید لازم است در اینجای کار به آن اشاره کنیم این موضوع می باشد که خیلی ها بر این باورند که هیچکدام از طرح ها و نقشه ها در واقع اتفاق نمی افتد، زیرا بافندگان این خطه بیشتر از آنکه بخواهند بر اساس طرح و نقشه پیش بروند بر اساس الهام و تخیلشان پیش می روند.

بیشتر بخوانید: اصول چیدمان فرش و 10 نکته اساسی که باید رعایت کنیم

3. رنگ بندی فرش هریز

اگر بخواهیم یک جمله ساده در مورد رنگ بندی فرش هریس صحبت کنیم باید گفت قالی های این منطقه نماد استفاده از کنتراست های مختلف می باشد که در جای جای آن استفاده می شود.

از کنتراست در رنگ های تیره و روشن گرفته تا کنتراست در ریتم رنگ بندی فرش و موارد دیگر، اما در کل نمای کلی بیشتر این فرش ها دارای رنگ بندی تیره می باشند و دلیل این موضوع نیز علاقه بالا به استفاده از رنگ هایی مانند قرمز تیره (لاکی)، سرمه‌ای، قهوه‌ای و بژ می باشد.

استفاده از رنگ بندی برگرفته از دل طبیعت با ذهن خلاق بافنده طرح ها و رنگ بندی ویژه و خاصی را به فرش هریس می بخشد.

4. ایده استفاده شده در این قالی

موضوعی که شاید کمی با چالش همراه باشد و نظرهای متفاوتی در مورد آن گفته شود، ایده های استفاده شده در بافت فرش هریس می باشد، در تاریخ طبق یک روایتی این موضوع مطرح می شود که:

یکی از تاجران شهر تبریز یک طرح معمولی گردان لچک ترنجی را به شهرستان هریز برده و در این شهر بافندگان آن را به خطوط شکسته تبدیل کرده و باعث ایجاد ایده کلی برای بافت فرش های این منطقه شده است، اما سوال اینجاست که اگر واقعاً این موضوع درست باشد پس چرا باید فقط مردم این منطقه از استان آذربایجان شرقی این کار را انجام دهند و حتی شهرهای اطراف هریز نیز دارای سبک متفاوتی باشند؟

اما باور صحیح تری که در مورد طرح و ایده نقشه های این منطقه می توان بیان کرد، استفاده از اساطیر( اصلی و کرم ) و پوشش های گیاهی منطقه برای ایجاد نقوش مختلف می باشد.

به همین خاطر این موضوع خیلی دور از منطق نمی باشد که طرح های استفاده شده در مناطق مختلف کمی به هم شباهت داشته باشند و این موضوع نشان دهنده کپی برداری نمی باشد.

باورها و عقاید دینی، وسایل و ابزارهای زندگی، حیوانات و گیاهان را نیز می توان از منابع دیگر شکل گیری ایده های استفاده شده در نقشه های این فرش های دستباف فوق العاده معرفی کرد.

5. کیفیت فرش هریس

یکی از مواردی که می توان گفت هیچگونه شک و تردیدی در آن وجود ندارد کیفیت بالا و دوام فوق العاده فرش های این منطقه می باشد که از دیرباز زبانزد عام و خاص بوده است.

در گذشته های قدیم بافندگان فرش هریس فرش های دستباف ابریشم ظریف و زیبایی را تولید می کردند، تا جایی که خیلی از افراد نمی توانستند با دیدن آنها بین فرش های تبریز و هریز تفاوت را متوجه شوند، اما با گذشت زمان به مرور استفاده از پشم ، جایگزین ابریشم در قالی های هریز شد.

با استفاده از پشم نه تنها از مرغوبیت فرش های این منطقه کاسته نشد بلکه دوام بسیار بالایی نیز در آنها حاصل شد که دلیل آن استفاده از پشم های با کیفیت بسیار بالا می باشد.

جالب است بدانید محققان و کارشناسان فرش دستباف بر این باورند که در شهرستان هریس به خاطر وجود معادن مس، آب رودخانه هایی که گوسفندان از آنها تغذیه می کنند در ترکیبات خود دارای مس می باشد که همین موضوع باعث شده کیفیت پشم های این گوسفند از مرغوبیت بسیار بالایی برخوردار شود.

اگر بخواهیم در یک جمله کیفیت و دوام فرش های هریس را برای شما بیان کنیم باید گفت؛ قالی های این منطقه در صورت استفاده مناسب بیش از ده ها سال می توانند به راحتی برای استفاده مناسب باشند.

6. گره، تراکم و پرز قالی هریز

از لحاظ تراکم بافت فرش هریس را می توان گفت جز دسته های تقریباً کم تراکم به حساب می آید میزان آن نیز به صورت تقریبی حدود هزار گره در هر دسی متر مربع می باشد.

از نظر پرزها نیز باید گفت در قالی هریز شما با یک پرز بلند مواجه هستید که نه تنها تاثیرات منفی در بافت این نوع فرش نداشته بلکه توانسته به خاطر همین پرزهای بلند یک راحتی و احساس خوبی را به کسانی که بر روی آن راه می روند ایجاد کند.

البته لازم است به این نکته نیز اشاره کنیم که موضوع مورد بحث ما، مشخصات فرش های هریس در حال حاضر می باشد و اگر بخواهیم به بافته های قدیمی این شهرستان دقت کنیم، نمونه های بسیار زیادی از قالی های دستباف با پرز کوتاه و ظریف مشاهده خواهیم کرد.

از نظر بررسی گره در این قالی ها نیز باید گفت که گره استفاده شده در این فرش ترکی می باشد. ما در گذشته انواع گره قالی را بررسی کرده ایم و اگر اطلاعات کافی درباره آن نیاز دارید توصیه می کنیم بعد از این مقاله حتماً آن را مطالعه کنید.

7. رنگرزی طبیعی فرش هریس

در قسمت های قبلی به این موضوع اشاره کردیم که در بافت قالی های دستباف هریز تمرکز اصلی بر استفاده از کانترانست (تضاد) رنگی می باشد، اما لازم است بدانید که این رنگ آمیزی و تضادها همه از دل طبیعت نشات می گیرد.

رنگ رنگرزی فرش هریز از گیاهان طبیعی موجود در این منطقه استفاده می شود که مهمترین این گیاهان؛ روناس، ذلیر، تولوخ کولی، پوست پیاز، قره چوپ ( چوب سیاه )، نیل کلکته، دوه قولاغی ( گوش شتر)، ریشه اشگون و… می باشد که هرکدام برای تولید رنگ خاصی استفاده می شود.

استفاده از این گیاهان طبی علاوه بر کیفیت یک هارمونی رنگ فوق العاده ای به این فرش می دهد و رنگ های تیره استفاده شده در آن از جمله؛ سرمه ای، قهوه ای سیر، قرمز روناسی و سبز دارای وضوح و ماندگاری بالایی می باشد.

ما در این مقاله از فرش فراهان تمام تلاش خود را کردیم که هر آنچه لازم است در مورد فرش هریس بدانید را برای شما معرفی کنیم، اما اگر بازهم سوال و یا نکته ای در مورد این فرش دارید آن را در قسمت نظرات با ما در میان قرار دهید.