الیاف فرش دستباف همیشه یکی از نقاط قوت و برتری آن نسبت به فرش های ماشینی و الیاف مصنوعی استفاده شده در آنها بوده است. اما همین نخ های استفاده شده در قالی ها نیز دارای انواع مختلفی می باشد، پشم ، ابریشم ، کرک و کتان چهار جنس اصلی الیافی می باشد که در بافت قالی ها استفاده می شود که می توانند در چله ها و پرزهای قالی مورد استفاده قرار بگیرند.

ما در این مقاله از فرش فراهان قصد داریم در ابتدا پس از بررسی ویژگی های انواع الیاف فرش دستباف به سراغ نحوه استفاده این نخ ها در قالی ها رفته و به نوعی برای شما انواع فرش را بر اساس نوع نخ بیان خواهیم کرد.

الیاف فرش دستباف

همانطور که بیان کردیم 4 نوع اصلی پشم، ابریشم، کرک و کتان می باشد که بسته به استفاده از هریک از این الیاف فرش دستباف شما با یک مشخصات خاص آن قالی رو به رو خواهید شد، پس اگر دنبال خرید فرش هستید حتماً ویژگی هایی که از قالی خود انتظار دارید با جنس نخ های آن چک کنید تا سازگاری داشته باشد.

پشم الیافی باکیفیت

در بین الیاف فرش دستباف به طور قطع پشم را می توان از مهمترین آنها معرفی کرد. ما در ایران در بخش های مختلفی از کشور در حال پرورش گوسفندانی می باشیم که می توان از پشم آنها برای بافت فرش دستباف استفاده کرد.

بررسی ها نشان می دهد که بیش از 70 درصد پشم گوسفندان ایرانی به خاطر قطر و کیفیت بالایی که دارند برای استفاده در صنعت قالی بافی بسیار مناسب می باشند، بهتر است بدانید که قطر استاندارد پشم برای استفاده در بافت فرش 30 تا 40 میکرون می باشد و چند نکته دیگر در مورد این الیاف:

•  استفاده از پشم گوسفندان نواحی کوهستانی با آب و هوای معتدل، گزینه مناسبتری برای قالی بافی می باشند.
• در رنگرزی فرش دستباف توصیه می شود که دنبال پشم های سفید رنگ باشید، زیرا قدرت رنگ پذیری بیشتری نسبت به سایر رنگها دارد.
• فصل چیده شدن پشم گوسفندان نیز در کیفیت آن تاثیرگذار می باشد و پشم های بهاری از پشم پاییز بهتر است.
• انجام شستشو پشم یکی از مراحل مهم در ایجاد الیاف باکیفیت می باشد، وجود انواع ناخالصی در پشم ها مانند شن و ماسه، چربی بدن حیوان، ادرار و عرق حیوان و… به شدت کیفیت کار را کاهش خواهند داد.

2. کتان یا پنبه ( رایجترین الیاف فرش دستباف )

در بین الیاف فرش دستباف به طور قطع می توان کتان یا پنبه را رایجترین و پرکاربردترین گزینه معرفی کرد، استفاده از پنبه برای تار و پود فرش های ایرانی یک موضوع کاملاً رایج می باشد و اینکار نیز دلایل بسیار زیادی دارد که به تعدادی از آنها در ادامه اشاره خواهیم کرد:

دلیل اول این موضوع استحکام بالای پنبه نسبت به الیاف های دیگر مثل پشم و ابریشم می باشد.

دلیل دوم را می توان در مقاومت بالای این الیاف در برابر آفت ها دانست، بر خلاف نخ های دیگر آفت هایی مانند بید تمایلی به خوردن پنبه ندارند و همین موضوع باعث می شود که در فرش های با تار و پود پنبه ای، زمانی که در معرض بیدخوردگی قرار بگیرند تنها قسمت پرزهای آن خورده شود و به تار و پود آنها آسیبی وارد نشود.

دلیل سوم را نیز باید در نوع بافت فرش های ایرانی بررسی کرد، با توجه به آنکه در بسیاری از مناطق ایران درشت بافی در اولویت بافندگان می باشد باعث شده پنبه ای که برای اینکار بسیار مناسب می باشد با محبوبیت بیشتری همراه شود.

نکته ای که لازم است در اینجا به آن اشاره کنیم این است که نمی توان از الیاف کتان یا پنبه ای برای پرز قالی استفاده کرد.

3. ابریشم ( گران ترین الیاف فرش دستباف )

گزینه بعدی که در بررسی نخ ها و الیاف فرش دستباف لازم است به آن بپردازیم ابریشم می باشد، این الیاف که از پیله کرم ابریشم به دست می آیند در نسبت مساوی به قطر، دارای استحکام بالاتری نسبت به پشم می باشند.

دلیل اصلی قیمت بالاتر فرش های بافته شده با ابریشم نسبت به سایر الیاف را می توان در سختی کار و زحمت بالای آنها دانست، در واقع زمانی که شما از الیاف ابریشمی استفاده می کنید، “دقت” مهمترین رکن کار شما می باشد که همین موضوع باعث زمانبر شدن کار می شود و برای  فرش های گرانبها و با رج شمار بالا برای بافت از آن استفاده می شود.

استفاده از الیاف ابریشمی در بخش های مختلف قالی بافی امکان پذیر می باشد، برق و جلا دادن و برجسته نشان دادن طرح و نقش یکی از این موارد می باشد که در فرش های ایرانی مانند گل ابریشم نائین، کاشان، تبریز و.. رایج می باشد.

4. کرک (الیافی کمیاب و گران)

در خیلی از موارد مشاهده می کنیم که ادعا می شود فرش دستباف بافته شده از الیاف کرکی می باشد ولی زمانی که به قیمت آنها نگاه می کنیم این موضوع کمی دور از واقعیت می باشد، دلیل این موضوع استفاده این فرش ها از پشم های ظریف خارجی مانند «مرینوس» می باشد و به اشتباه و یا از روی عمد به نام فرش های کرکی معرفی می شوند.

اگر به تعریف کرک آشنایی داشته باشید قطعاً دلیل قیمت بالای و کمیاب بودن آن را درک خواهید کرد؛ کرک در واقع پشم های نرمی می باشد که روی بدن گوسفندان، بز و شتر روئیده و به هنگام شانه کردن بدن این حیوانات بین دندانه های شانه گیر می کنند می باشد.

با توجه به تعریف کرک باید به این نتیجه رسیده باشد که استفاده از آن تنها برای فرش های ظریف و گران قیمت منطقی می باشد چون مقدار آنها نسبت به پشم و پنبه بسیار کمتر است.

بیشتر بخوانید: بزرگترین طراحان فرش | معرفی 10 چهره اصلی و معروف این عرصه

نحوه استفاده از الیاف در فرش های مختلف

ما تا اینجای کار در مورد انواع الیاف فرش دستباف صحبت کردیم، حال لازم است در مورد نحوه استفاده از این الیاف در پرز و چله قالی صحبت کنیم و اینکه به چه روشی و ترکیبی از این جنس نخ ها استفاده می شود؟

1. فرش تمام پشم

اولین نوع استفاده از الیاف فرش دستباف به این شکل می باشد که هم چله و هم پرزها از جنس پشم می باشند، اصولاً این نوع استفاده به مناطقی بر میگردد که در آنها دسترسی به پنبه کمی سخت می باشد، و در واقع بیشتر یک نوع بافت سنتی به حساب می آید تا صنعتی.

زمانی که شما هم برای چله و هم پرزها از پشم استفاده می کنید باعث می شوید که بافته شما ضخامت و زبری بیشتری پیدا کند و به نوعی بافته شما تبدیل به یک زیرانداز برای محل های پر رفت و آمد، شود.

نکته ای که لازم است به آن دقت شود ویژگی های خاص فرش تمام پشم می باشد، درخشندگی، دوام، استحکام، تسکین درد، مناسب برای سلامتی، بهبود گردش خون و… اشاره کرد.

2. فرش تمام ابریشم

ما در گذشته به طور دقیق در مورد فرش دستباف ابریشم صحبت کرده، فرش که هم چله ها و هم پرزها از جنس ابریشم باشد به طور قطع می توان یک قالی نفیس به حساب بیاید که باید از آن مراقبت شود.

در واقع فرشی که از این نوع نخ و الیاف ها برای بافته شدن استفاده می کند یک اثر ظریف با زیبایی فوق العاده می باشد که دارای قیمت بسیار زیادی می باشد، به همین خاطر توصیه می شود که این قالی ها را در محل های کم رفت و آمد منزل پهن کنید، با اینکار از فرسودگی سریع آن جلوگیری خواهید کرد.

پس فرش تمام ابریشم بر خلاف فرش پشمی مقاومت بالایی ندارد ولی زیبایی و جذابیت آن بسیار بالا می باشد.

3. فرش پشم – کتان ( معمولترین نوع الیاف فرش دستباف )

ما در بخش اول صحبتمان که انواع الیاف فرش دستباف را معرفی کردیم بیشترین تاکید را در استفاده از کتان یا همان پنبه داشتیم، اما همانطور که گفتیم این الیاف تنها برای چله ها قابل استفاده می باشند و استفاده از آن بسیار رایج می باشد، تا جایی که فرش های با پرز پشم و چله کتان را می توان رایج ترین نوع بافته ها دانست.

معمول‌ترین نوع فرش درشت باف که در روستاها و شهرهای کوچک بافته می‌شود این نوع فرش است. الیاف کتان از ساقه گیاهی به نام فلاکس استخراج می‌شوند. کشت این گیاه به طور سالانه انجام می‌شود. قسمت بالای ساقه دارای شاخه های متعددی است و بر روی این شاخه‌ها گل‌هایی به رنگ‌های سفید، قرمز، بنفش، لاجوردی و آبی دیده می‌شوند.

4. فرش پشم – ابریشم

استفاده از پرزهای پشمی و چله ابریشمی یکی دیگر از روش های استفاده از الیاف فرش دستباف می باشد که البته استفاده از آن بسیار کم می باشد، در واقع استفاده 100 درصد از پشم برای پرزها و 100 درصد ابریشم برای چله خیلی غیر معمول می باشد و زمانی که چله های ابریشمی می باشد برای پرزهای نیز تا یک میزان از رنگ ها از ابریشم استفاده می شود.

زمانی که این میزان استفاده از ابریشم در پرزها زیاد شود و نقوش و حاشیه های با ابریشم بافته شود از اصطلاح «قالی گل ابریشم» برای آن استفاده می شود که در شهرهایی مثل اصفهان و تبریز بافته می شود و زمانی که به جای پشم برای زمینه از ابریشم استفاده شود در اصطلاح به آن «کف ابریشم» گفته می شود.

5.  فرش دستباف کرک – ابریشم

آخرین گزینه ای که می خواهیم در مورد الیاف فرش دستباف و انواع قالی ها بررسی کنیم استفاده از پرزهای کرک و چله های ابریشمی می باشد که ممکن است با کتان نیز جا به جا شود.

همانطور که در قسمت های قبلی اشاره کردیم استفاده از کرک به خاطر قیمت بالا و ظریف بودن و در عین حال مقاومت کمتر خیلی مورد استقبال نمی باشد و استفاده از آنها برای بافت فرش های لوکس می باشد.

ما تمام الیاف فرش دستباف که در بافت قالی های ایرانی استفاده می شود را به طور دقیق برای شما بررسی کردیم و سعی کردیم تمام روش های استفاده از این نوع نخ ها و الیاف را نیز بازگو کنیم، اگر شما نیز در مورد این الیاف نکته ای دارید می توانید در قسمت نظرات آن را با ما به اشتراک قرار دهید.