اجزای فرش دستباف یکی از مهمترین مواردی می باشد که لازم است تمام کسانی که با حوضه قالی بافی سروکار دارند و یا قصد خرید قالی دست بافت دارند باید با آن آشنا باشند. شناخت بخش ها و قسمت های مختلف یک فرش به شما این امکان را خواهد داد تا در زمان انتخاب آن، به بهترین شکل ممکن عمل کنید.

ما در این مقاله از فرش فراهان قصد داریم 10 بخش اصلی و اجزای فرش دستباف را به طور کلی برای شما معرفی کنیم و مشخصات آنها را برای شما بررسی کنیم.

اجزای فرش دستباف

برای شناخت اجزای فرش دستباف شما با دو دسته کلی رو به رو می باشید، یک دسته از اجزای اصلی و یک دسته دیگر که از اهمیت کمتری برخوردار می باشند.

چله، پرز و پود سه جز اصلی قالی دست بافت می باشد که در واقع همان نقش؛ طول، عرض و ارتفاع فرش شما را دارا می باشند و اجزای دیگری که معرفی می کنیم نقش های دیگری را دارا می باشند که در ادامه تمام این موارد را باهم بررسی می کنیم.

1. چله یا تار فرش

کمتر کسی می باشد که کمی با اجزای فرش دستباف آشنایی داشته باشد و نام چله را نشنیده باشد. چله اسکلت اصلی قالی می باشد که فرش بر روی آن بافته می شود.

اگر بخواهیم به زبان عامیانه و ساده بگوییم؛ چله همان ریشه های سفید رنگ فرش می باشد که از دو طرف لبه های آن مشخص است.

در واقع نخ هایی که روی دار قالی بسته می شود و گره های فرش به تدریج و تک به تک روی آنها بسته می شود همان چله می باشد و می تواند جنس آن از کتان (نخ پنبه)، پشم و یا ابریشم باشد و در بیشتر موارد دارای رنگ طبیعی خود و سفید رنگ می باشد، البته در بعضی موارد آنها را رنگ نیز می کنند.

2. پرز فرش دستباف

پرز در واقع در بین اجزای فرش دستباف مهمترین و اصلی ترین گزینه برای نمایش طرح و نقشه قالی می باشد و به همین خاطر به آن گوشته فرش نیز گفته می شود.

فرش های دستباف به طور کلی از دو نوع پرز بافته می شوند، یا پرز بلند استفاده می شود که به آن درشتباف گفته می شود و یا اینکه از پرزهای کوچک استفاده می شود که به آن ریزباف گفته می شود.

پرزها از گره هایی به دست می آید که دور دو چله بسته می شوند. پ از آنکه گره زده شد با چاقو اضافه پرزها بریده می شود و هرچه ارتفاع این پرزهای کوتاه تر باشد قیمت قالی افزایش پیدا می کند.

به طور کلی جنس پرزها از پشم، کرک و یا ابریشم می باشد که در این بین پشم پر استفاده ترین گزینه، کرک کم استفاده ترین گزینه و ابریشم گرانترین گزینه می باشد.

3. پود قالی

خب در دو بخش قبلی، طول و ارتفاع فرش دستباف را بررسی کردیم و حالا نوبت عرض قالی می باشد که از مهمترین اجزای فرش دستباف به حساب میاد.

پودها در واقع نقش استحکام بخشی و یکپارچه کردن گره های قالی را بر عهده دارند. بعد از اینکه گره ها بر روی تارها و یا همان چله قرار می گیرند برای آنکه در جای خود محک شوند نیاز به نخ هایی دارند که از لابه لای چله ها عبور کنند و بر روی آنها قرار بگیرند، به این نخ ها در اصطلاح پود قالی گفته می شود.

جنس نخ های استفاده شده برای پود گذاری می تواند از پشم، پنبه و ابریشم باشد که بسته به نوع قالی و مدل بافت متغییر می باشد. دقیقاً مانند چله ها نیز رنگ اصلی برای پود سفید می باشد ولی می توان از تنوع رنگی نیز برای آنها استفاده کرد.

4. حاشیه فرش

حاشیه در بین اجزای فرش دستباف نقش ایجاد قاعده و اندازه را دارا می باشد. در واقع حاشیه قالی به عنوان یک قاب و چهارچوب عمل می کند که  باعث ایجاد نظم و زیبایی می شود.

حاشیه ها در دو دسته اصلی پهن و باریک تقسیم بندی می شوند که بسته به نوع فرش از آنها استفاده می شود. یک قاعده کلی در قالی بافی وجود دارد که باید مجموع تعداد حاشیه ها در یک فرش باید عددی فرد باشد.

به طور مثال شما اجازه ندارید که فقط یک حاشیه باریک داشته باشید و یک حاشیه پهن (مجموع 2 می شود)، بلکه باید دو باریک و یک حاشیه پهن استفاده کنید. رایج ترین تعداد حاشیه ها برای قالی ها عدد 3 و 5 می باشد.

بیشتر بخوانید: بهترین برند فرش دستباف در شهرهای مختلف ایران

5. لچک فرش دستباف

لچک به کنج های فرش دستباف گفته می شود. در واقع 4 گوشه قالی شما از طرح هایی تشکیل می شود که در اصطلاح به آنها لچک گفته می شود.

لچک در بین اجزای فرش دستباف جز بخش های اصلی به حساب می آید که جز طرح های قالی می باشد و در صورتی که طرح آن بخشی از ترنج میانی باشد(شبیه به آن باشد) به آن فرش در اصطلاح لچک ترنج گفته می شود که جز معروفترین طرح های فرش دستباف ایران به حساب می آید.

6. ترنج قالی

شاید در بین اجزای فرش دستباف بتوان ترنج را آشناترین بخش قالی معرفی کرد که همه ما آن را دیده ایم. اگر به فرش های داخل منزل خود نگاهی بیاندازید در مرکز آن طرح دایره ای یا بیضی شکلی مشاهده خواهید کرد، این طرح دقیقاً همان ترنج قالی می باشد.

اندازه ترنج ها بسته به نقشه قالی و محلی که در آن فرش بافته می شود متغییر می باشد. در بین شهرها و استان های فرش دستباف اصفهان، نائین و کاشان دارای اندازه ترنج کوچکتری نسبت به شهرهای تبریز و مشهد می باشد.

بزرگ و کوچک بودن ترنج خیلی مزیتی برای فرش ها به حساب نمی آید و این به سلیقه شما بستگی دارد که کدام طراحی را بیشتر می پسندید، ترنج ها دارای سه نوع اصلی؛ دایره، بیضی و لوزی می باشد که اصولاً همگی دارای دو بخش هم جوار به نام سر ترنج است. معمولا ترنج ها رنگی متضاد با رنگ زمینه دارند.

7. زمینه فرش دست بافت

در بین اجزای فرش دستباف می توان بزرگترین بخش را زمینه قالی معرفی کنیم. اندازه زمینه به گونه ای می باشد که رنگ اصلی فرش شما را تعیین خواهد کرد.

اجزای مختلف فرش مانند گل ها، شاخه ها، حیوانات و اشکال هندسی به روی زمینه ای بافته و ثبت میشوند و رنگ های استفاده شده در آن بسیار متنوع می باشد.

در گذشته رنگ لاکی (قرمز تیره) برای زمینه بسیار پر استفاده بود و تا جایی که اگر دقت کنید بیشتر فرش های قدیمی این رنگی می باشد. اما امروزه و برای ست کردن فرش با دکوراسیون منزل از رنگ های بسیار متنوعی استفاده می شود.

8. کتیبه فرش دستباف

در ادامه بررسی مهمترین اجزای فرش دستباف به سراغ کتیبه می رویم. همانطور که از نام آن مشخص است، کتیبه محلی می باشد که نام طراح یا طراحان نقشه فرش در آنجا ثبت می شود.

محل اصلی و استاندارد کتیبه در فرش دستباف مابین ترنج و سرترنج می باشد. کتیبه در قالی اختیاری می باشد و در بسیاری از فرش ها وجود ندارد.

9. کلاله قالی

کلاله یا ترنج خربزه ای از بخش های دیگر فرش دستباف به حساب می آید که در بالا و پایین ترنج مرکزی قرار می گیرد و له آن متصل می شود.

به دلیل شباهت بالای کلایه به خربزه به آن ترنج خربزه ای نیز گفته می شود و در بسیاری از طراحان با نام شمسه نیز شناخته می شود.

10. گلیم باف قالی

آخرین مورد در بین اجزای فرش دستباف گلیم باف می باشد. گلیم باف در بخش های بالا و پایین فرش برای دوام و مقاومت بیشتر قالی به صورت زنجیره ای بافته میشود.

ما در این مقاله تلاش کردیم تمام بخش ها و اجزای فرش دستباف را به طور دقیق برای شما بررسی کنیم تا درصورتی که قصد خرید و یا شناخت یک قالی دست بافت را دارید بتوانید با اطلاعات دقیق تر و به درستی کار انتخاب خود را انجام دهید.

اما در صورتی که در مورد مطالب و سرفصل های گفته شده با سواال و یا ابهامی همراه بودید می توانید آن را در قسمت نظرات با ما به اشتراک قرار دهید.