فرش دستباف بختیاری | بررسی جامع انواع مدل ها و طرح های آن

فرش دستباف بختیاری یک نمونه بارز از هنر فخرآفرین ایران می باشد که با شنیدن نام آن و ایل بختیاری به طور ناخودآگاه حس افتخار و اصالت به ما دست پیدا می کند، ما در این مقاله از مجموعه فرش فراهان می خواهیم در مورد قالی با ارزش و اصیلی صحبت کنیم که با استفاده از هنر دختران و زنان غیور استان چهارمحال بافته شده است. فراموش نکنید طرح ها، رنگ ها و نقش های استفاده شده در این فرش ها تنها نمایش کوچکی از هنر مردم این خطه با غیرت می باشد که گاهی قیمت گذاشتن بر روی این آثار کار سختی می باشد.

تاریخچه فرش دستباف استان چهارمحال و بختیاری

نام ایل بختیاری و استان چهارمحال با عشایری گره خورده است که از کهن ترین مردم اصیل ایران به حساب می آیند که غیرت آنها همیشه بر روی زبان ها بوده است اما نمی توان فرش دستباف بختیاری را تنها به عشایر محدود کرد و از روستاییان و شهرنشینان قالی باف این استان غافل شد.

در استان چهارمحال و بین مردم آن هنر و تولید انواع صنایع دستی به نوعی با پوست و خون آنها آمیخته شده است و فرش تنها یک گزینه و البته مهمترین مورد در بین مدل های مختلف صنایع دستی این شهر می باشد.

زنان و دختران بختیاری از روشی استفاده می کنند که نمونه آن در سایر نقاط ایران و حتی جهان کمتر دیده می شود، آنها برای بافت های خود اصولاً از هیچ طرح و نقشه از پیش طراحی شده ای استفاده نمی کنند و از نقشهای ذهنی برای بافت های خود استفاده می کنند.

خلق چنین آثار جذاب و زیبایی آن هم بدون نقشه نشان دهنده تنیده شدن هنر در خون مردم این منطقه می باشد، و تنها زمان هایی روی به استفاده از نقشه ها می آورند که بخواهند یک اثر سفارشی را تولید کنند.

وقتی شما از الگو و مدل خواستی برای تولید بافتنی خود استفاده نکنید به طور ناخودآگاه از تکراری و یکسان شدن طرح ها جلوگیری خواهید کرد و هر اثر شما یک مدل تک و بدون مانند می باشد، این همان امتیاز اصلی فرش دستباف بختیاری می باشد.

از آنجایی که قالی دست بافت در این منطقه از ایران در انواع و طرح های مختلف بافته می شود در ابتدای کار یک نگاه کلی به شهرها و روستاهای این استان که مراکز اصلی فرش دستباف بختیاری می باشند می اندازیم و آنها را با هم مرور خواهیم کرد:

مراکز بافت قالی دست بافت استان چهارمحال

اگر بخواهیم در استان چهارمحال، مناطقی را که در حال بافت قالی دست بافت می باشند را معرفی کنیم باید خیلی سریع جواب داد کل استان!! اما ما در اینجا سعی خواهیم کرد مراکز مهمی که در آنها فرش های دستباف در انواع و طرح های مختلف تولید می شوند و به نوعی مرکز خرید و فروش قالی نیز به حساب می آیند را برای شما معرفی کنیم.

دو دسته بندی کلی برای بافندگان استان چهارمحال وجود دارد که می توان تمام نواحی بافنده را در یکی از این دو دسته قرار داد:

دسته اول) قالی قشقایی که می توان نتیجه آن را هنر زنان و مردان عشایر ترک قشقایی استان چهارمحال دانست.

دسته دوم) فرش دستباف بختیاری که به نوعی می توان به آن منشاء نژادی لر را نسبت داد و آن را ماحصل دست بافندگان عشایر بختیاری و طوایف لر بختیاری دانست.

اگر بخواهیم به طور خلاصه لیست مراکز فرش دستباف بختیاری و چهارمحال را برای شما معرفی کنیم باید گفت: سامان، اشگفتک، پیربلوط، ارجنگ، وردنجان، فریدن، بروجن، بلداجی، فرادبنه، هیرگان، باباحیدر، اردل و طایفه اولاد می باشند که در ادامه به طور جزیی مهمترین این گزینه ها را برای شما بررسی خواهیم کرد:

بررسی جزیی شهرها و روستاها قالیباف

بلداجی: شهری که در قسمت جنوب این استان قرار گرفته و فرش های بافته شده در این شهر اصولاً به صورت تک پود و درشت بافت می باشد که بسیار محکم و بادوام می باشند.

شهرکرد: این شهر که مرکز استان چهارمحال نیز می باشد به عنوان مرکز تولید قالی های دوپوده می باشد که بیشتر تولیدات این شهر دارای رنگ بندی روشن و درخشان می باشند که در طرح ها و مدل های شکسته بافته می شود.

 فریدن: شهری کوچک در قسمت شمالی استان که بیشتر ساکنان آن ارمنی می باشند و فرش های بافته شده در آن تقریباً در همه جا به راحتی قابل شناسایی می باشد، زیرا استفاده از رنگ های روشن و شاد مانند کرم صورتی و سبز روشن باعث جلوه خاصی به تولیدات این ناحیه شده است، نوع بافت استفاده شده در این منطقه نیز از مدل درشت می باشد.

چهل شتر: یا چالشتر که اگر دنبال خرید و قیمت یک فرش دستباف ارزان هستید خیلی به سراغ تولیدات این روستا نروید! روستایی نزدیک شهرکرد که مرکز اصلی فرش دستباف بختیاری ظریف می باشد و اصولاً فقط محصولات خاص و درجه یک بافته می شود.

بیشتر قالی های تولید شده در این روستا از طرح های قابقابی و خشتی برای تولید استفاده کرده اند و موضوعی که باعث خاص شدن آنها شده است استفاده از طرح های نیمه گردان می باشد.

سامان: در این منطقه نیز مانند چالشتر بیشتر تمایل به بافت محصولات دو پوده مرغوب می باشد که البته یک موضوعی که می تواند نماد فرش ها این منطقه دانست رنگ قرمز مایل به قهوه ای استفاده شدن در نقوش و طرح های نیمه شکسته، ترنج ها و قابقابی آنها دانست.

طرح ها و تنوع فرش دستباف بختیاری

وقتی صحبت از نقوش و طرح های فرش دستباف بختیاری می شود وجود تنوع رنگها و مدل ها بارزترین ویژگی می باشد که می توان در مورد آن صحبت کرد.

استفاده از تار پنبه ای و پود پشمی در قالی های بختیاری باعث شده که تولیدات این منطقه از وزن بسیار کمی نسبت به سایر فرش های دست بافت برخوردار باشد که باعث می شود از لحاظ کیفیت مخصوصاً برای انتخاب فرش دستباف دست دوم گزینه مناسبی باشد.

علاوه بر این موضوع استفاده از طرح های لوزی شکل و مربعی که اصولاً درون آنها نقوش حیوانات و گیاهان خود نمایی می کند باعث شده که اصالت و جذابیت خاصی به قالی های بافته شده این منطقه دهد.

در قسمت های قبل به این موضوع اشاره کردیم که طرح های بافته شده در استان چهارمحال در دو مدل اصلی قشقایی و بختیاری دسته بندی می شوند که اگر بخواهیم تمام این طرح ها را به طور تیتروار نام ببریم باید گفت:

الف) فرش دستباف بختیاری

• خشتی (خشتی جانوری خشتی گل و گیاه)
• ترنجی (لچک و ترنج)
• سرو و کاج قابی سماوری (حقه‌ای)
• گل مینا (گل اشرافی)
• گلدانی شرابه (گل پتو، گلدانی خمره‌ای)
• گلدانی و درختی

ب) فرش دستباف قشقایی

• ترنجی (یک حوض)
• شکرلو (دو حوض)
• بندی الوان

نکته: در بین انواع مدل ها و نقشه هایی که در بالا نام بردیم طرح خشتی که گزینه بسیار شناخته شده ای می باشد را در بسیاری از موارد با فرش دستباف بختیاری معادل می دانند و در بین تمام مدل ها، طرح خشتی باغی که خشت های آن با گیاهان و گل ها تزیین شده از گزینه های بسیار محبوب می باشد.

ویژگی های فرش دستباف بختیاری

وقتی صحبت از شناخت ویژگی های یک فرش دستباف بختیاری می شود شما لازم است که یک دید کلی به موضوع داشته و تمام مواردی که احتیاج است در مورد یک فرش بدانید را بررسی کنید.

ما در بخش های قبلی در مورد نواحی و طرح های بافته شده به اندازه کافی صحبت کردیم و در اینجا موارد ظاهری که می تواند در انتخاب شما برای خرید و قیمت گذاری آن تاثیر گذار باشد را بیان خواهیم کرد:

رنگ قالی های بختیاری

موضوعی که مخصوصاً در گذشته می توانستیم به عنوان یک مزیت اصلی فرش دستباف بختیاری معرفی کرد این بود که، زنان عشایر بختیاری در اوقات خاص و در هنگام کوچ کردن های خود گیاهانی که به طور طبیعی برای رنگ آمیزی الیاف فرش خود می توانستند استفاده کنند را جمع آوری و خشک می‌ کردند.

بعد از این مرحله با شناختی که از این گیاهان داشتند، آنها را در آب به مدل های مختلف می جوشاندند و مایه رنگین آنها را استخراج می کردن و آن را به یک روش طبیعی و با استفاده از دندانه آب انار ترش رنگ های طبیعی با کیفیتی را به دست می آوردند.

البته می توان گفت به خاطر سختی کار زیاد در فرش دستباف مدرن این نوع شیوه رنگرزی با کیفیت متاسفانه در حال منسوخ شدن می باشد و جای خود را به استفاده از رنگ های شیمیایی می دهد.

بعد از این موضوع نوبت به انتخاب نوع رنگ های استفاده شده متناسب با طرح های انتخابی می باشد، نوع و نحوه انتخاب رنگ در فرش ‌دستباف بختیاری یکی از مهمترین ویژگی‌های شناخته شده در این فرش‌ ها می باشد.

نوع رنگ لاکی مورد استفاده و همچنین سبز خاص قالی بختیاری از مهمترین ویژگی رنگ‌های فرش این استان است که با سایر موارد مشابه در دیگر فرش‌های ایران تفاوت دارد. رنگ‌های مورد استفاده در این قالی‌ها بیشتر در زمینه‌های قرمز، آبی روشن، آبی سیر، سبز، نارنجی و زرد است.

ابعاد فرش دستباف بختیاری

هرچند از لحاظ تنوع قالی های بختیاری گزینه مناسبی می باشد ولی اصولاً اندازه فرش دستباف بختیاری کوچک می باشد، ابعاد قالی های سجاده ای آن 2.40 × 1.30 متر و قطع متوسط آن 3.4 × 2.5 متر می باشند و بعد هم قالی های با ابعاد بزرگ وجود دارد که گاهی نیز در بین آنها قالی های مربعی شکل دیده می شود.

در فرش دستباف بختیاری در بیشتر مواقع بافت کناره ها پهن و طویل و کلگی می باشد و در بین بافنده ها رواج فراوان دارد .