موتابی چیست و چگونه انجام می شود؟

موتابی را می توان یکی از هنرها و بافندگی های اصیل ایرانی معرفی کرد که متاسفانه در حال انقراض می باشد. بافتی که توسط چرخ های دستی خاصی در شهرستان میبد استان یزد انجام می شود و برای بافت چادرهای عشایر استفاده می شود.

ما در این مقاله از فرش فراهان قصد داریم در مورد هنر دستباف موتابی صحبت کرده و پس از بررسی تاریخچه آن به سراغ مراحل انجام و نحوه بافت آن خواهیم رفت و در پایان نیز توضیحات تکمیلی را در مورد آن برای شما ارائه کنیم.

بررسی تاریخچه موتابی

موتابی همانطور که از نام آن می توان حدس زد از ترکیب دو واژه “مو” و “تابی” تشکیل شدن است که در واقع یک هنر اصیل و سنتی می باشد که با تاباندن موهای بز و درست کردن نخ ها محکم و ویژه، برای بافت طناب و چادرهای عشایر استفاده می شود.

شاید موتابی را بتوان یکی از معدود هنرهای دستباف معرفی کرد که از زمان شروع آن هیچگونه تغییری در روش انجام شدن آن نشده است. مانند بسیاری از هنرهای اصیل و قدیمی طبیعیست که نتوان تاریخ دقیقی برای شروع این هنر مشخص کرد ولی موضوعی که می تواند به قطعیت در مورد این هنر بیان کرد این است که موتابی از شهرستان میبد در یزد آغاز شده است.

شهرستان میبد با توجه به قدمت بیش از 7000 سال جز شهرستان قدیمی استان یزد و حتی ایران به حساب میاد و به همین خاطر وجود هنرهای دستی قدیمی در بخش های مختلف آن موردی رایج می باشد.

شاید جالب باشید در زمان های قدیمی هر یک از روستاهای شهرستان میبد به هنری خاص مشغول بوده اند که دار این بین روستای بشنیغان با زیلو بافی، فیروزآباد با کرسی بافی، میبد پایین با باغداری و صیفی کاری، میبد بالا با سفالگری و بفروئیه با موتابی شناخته میشده است.

شاید کمی سخت باشد کل مراحل موتابی را به طور دقیق و جزیی بررسی کنیم ولی سعی خواهیم کرد کلیت کار را برای شما در بخش بعدی بررسی کنیم:

مراحل انجام موتابی

برای اینکه موتابی به طور کامل انجام شود باید ابتدا نخ ها و ریسمان های محکم با موهای بز بافته شود و سپس از این موها برای بافت طناب، سیاه چادرهای عشایر، جهاز شترها، مهار کردن دام ها و… استفاده شود.

از آنجایی که اصلی ترین محل استفاده از ریسمان های بافته شده توسط موتابی در چادرهای عشایر می باشد که دارای رنگ سیاه می باشند به همین خاطر این عمل روی مو های بزهای سیاه انجام می شود.

در ابتدای کار دامدار با بستن دست و پاهای بزها اقدام به چیدن موهای آن با استفاده از وسیله ای به چره می کند که شبیه به قیچی های بسیار بزرگ می باشند. حال این موها پیش شخصی به نام موتاب برده می شود و این فرد هنرمند بانجام اقداماتی این موها را تبدیل به ریسمان های محکم می کند.

بیشتر بخوانید: فرش دستباف سنتی و نکات لازم برای خرید آن

آموزش گام به گام موتابی

گام اول: موهای بز توسط تخته زیگا و زدن طنابی که به تخته متصل است به صورت رشته های نازک و جدا از هم در می آید که در اصطلاح به اینکار حلاجی موی بز گفته می شود.

گام دوم: بر روی موهای حلاجی شده با استفاده از جاروهای دستی مقداری آب ریخته می شود تا کمی مرطوب شوند و سپس آنها را به صورت فیتیله ای می پیچند و درون گونی هایی می ریزند که به آنها حمبونه گفته می شود.

گام سوم: گونی موهای بز توسط کمربندی مخصوص به کمر موتاب بسته می شود که این کمربند از یک طرف به طنابی وصلی می شود که سر دیگر این طناب به چرخ ریس وصل شده است.

گام چهارم: موتاب از داخل گونی دو سر از رشته های فیتیله ای مو بز را به سمت دیگر چرخ ریس وصل می کند.

گام پنجم: حالا موتاب با راه رفتن به سمت عقب باعث می شود که طنابی که به چرخ وصل شده به عقب کشیده شده و باعث چرخیدن چرخ شود. از یک سمت چرخ میچرخد و از سمت دیگر موهای ول شده به چرخ شروع به تابیده شدن می کند.

گام ششم: پس از تمام شدن تابیده شدن موها، شخص موتاب آنها را چرخ جدا می کند و دور دوتا میله که به زمین متصل هستند می اندازه و به نوعی تلاش می کند با چرخاند ریسمان ها باعث محکم شدن آنها شود.

گام هفتم: شخص موتاب می تواند کار موتابی خود را تکمیل کند و با بافتن ریسمان ها (شبیه به بافت موهای دختران) آنها را تبدیل به طناب های محکم کند یا اینکه این ریسمان ها را به عشایر بفروشد تا برای بافت چادرهای خود استفاده کنند.

تفاوت موتابی و ریسندگی

شاید برای خیلی از شمایی که با ریسندگی آشنایی داشته باشید این سوال پیش بیاید که آبا موتابی همان ریسندگی می باشد؟ برای پاسخ به این سوال باید گفت قطعاً خیر!!

• ریسندگی بسیار قدیمی تر از موتابی می باشد و جز اولین صنعت هایی می باشد که انسان ها به آن دست پیدا کردند.
• ریسندگی امروزه با استفاده از دستگاه ها و تجهیزاتی حرفه ای انجام می شود در حالی که موتابی از همان روز اول با همین تجهیزات در حال انجام است.
• ریسندگی سنتی تنها با استفاده از یک قطعه چوبی به نام دوک انجام میشده در حالی که تجهیزات موتابی بسیار پیچیده تر است.
• پس از مدتی که چرخ ریسندگی ابداع شد، مکانیزم آن به گونه‌ای بود که در هنگام کار هر دو دست کارگر آزاد بود و می‌توانست تسلط بیشتری بر کار داشته باشد در حالی که در دستگاه موتابی هر دو دست استادکار درگیر می باشد.
• محصولات ریسندگی کاملا متفاوت از بافته های موتابی هستند.
• مهمترین مشخصه بافته های موتابی این است که در گرمای تابستان، منبسط می شوند و همین موضوع برای بافت چادرهای عشایر باعث خنک شدن فضای داخلی چادر می شود. همچنین به هنگام بارندگی و رسیدن آب به بافت چادرها، این بافت ها منقبض می شوند و از ورود آب به داخل چادر، جلوگیری می کند.

مهمترین مشکلات هنر دستی موتابی

این بسیار خبر بدی می باشد که اعلام کنیم در حاضر در کل کشور ما تنها یک نفر در شهرستان میبد به هنر دستی موتابی می پردازد و این هنر نیز مانند بسیاری دیگر از هنرهای دستی کشورمان در حال منسوخ شدن می باشد.

دلیل این اتفاق را می توان در مشکل مود در سر راه این هنر دستی معرفی کرد که در ادامه با برخی از آنها آشنا می شویم:

1. سختی کار موتابی نسبت به بسیاری از مشاغل و هنرهای دستی بالاتر می باشد.

2. در زمان حلاجی کردن موهای بز، به خاطر پخش شدن الیاف ریز از مو در هوا، بسیاری از استادکاران این هنر دستی بعد از چند سال با تنگی نفس همراه می شدند.

3. دستمزد افرادی که در این حرفه مشغول به کار می شدند نسبت به زحمت آنها بسیار پایین بود.

4. برای این هنر دستی تقریباً هیچگونه مکان مناسب و خاصی وجود نداشته است.

5. از آنجایی که خریداران محصولات موتابی تنها افرادی خاصی می باشند، هیچ بازار مشخصی در استان میبد که مهد این هنر است، برای خرید و فروش این محصول در نظر گرفته نشد.

6. آخرین گزینه نیز وجود دلالان زیاد در این هنر دستی می باشد که هیچوقت اجازه ندادن هنرمندان این هنر دستی ویژه، مزد زحمات خود را دریافت کنند.

ما در این مقاله تلاش کردیم تمام نکات لازم در مورد هنر دستی موتابی را به طور دقیق برای شما بیان کنیم تا شاید بتوانیم با اینکار، کمی توجه به این هنر خاص ایرانیان را بالا ببریم و شاید اقداماتی برای جلوگیری از منسوخ شدن این هنر فوق العاده انجام شود. به امید آن روز 🙂