فرش دستباف تبریز را می توان از جذاب ترین و معروف ترین قالی های دست بافت ایران معرفی کرد که در سرتاسر جهان با محبوبیت بسیار بالایی همراه است. کمتر کسی می باشد در حوزه بافت فرش فعالیت کند و نام شهر تبریز را نشنیده باشد. مشخصه اصلی فرش های تبریز را می توان وجود تنوع رنگی بسیار بالا معرفی کرد که باعث شده فرش های این منطقه از ایران، در جمله فرش های پرفروش و گران قیمت قرار بگیرد که علاوه بر کیفیت، زیبایی فوق العاده نیز دارند.

ما در این مقاله از فرش فراهان قصد داریم به بررسی کلی در تاریخچه و مشخصات اصلی فرش دستباف تبریز برویم و تمام ویژگی های قالی های این منطقه را برای شما به طور دقیق بیان کنیم.

شناخت فرش دستباف تبریز

لازم است به این نکته اشاره کنیم که وقتی ما قصد داریم فرش های یک منطقه را به طور دقیق بررسی کنیم لازم است که آن را از تمام جهات مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم. به همین خاطر ما در بخش های مختلف تک تک مشخصات فرش دستباف تبریز را 10 سرفصل به طور جداگانه برای شما بیان کرده ایم:

1. تاریخچه فرش دستباف تبریز

با توجه به قدمت تاریخی تبریز می توان این موضوع را به طور قطع بیان کرد که تاریخچه فرش دستباف تبریز به قبل از دوران صوفیه باز می گردد.

قدمت بیش از 500 سال برای فرش های تبریز باعث شده که این شهر جز قدیمی ترین و کهن ترین مراکز بافت فرش های دست بافت نام بگیرد، همین قدمت بالا و ماندگاری نشان دهنده کیفیت ویژه فرش های این منطقه می باشد.

در ابتدا قالی بافی در این ناحیه به صورت بافت در طرح های ساده روستایی پیش می رفت و تعداد رج شمارها تنها به 24 ختم میشد، ولی امروزه با پیشرفت این هنر در شهر تبریز شاهد بافت فرش هایی با رجشمار 110 نیز می باشیم.

لازم است بدانید که پس از انتقال پایتخت صفویان از هرات به تبریز، دومین مکتب هنری ایران (مکتب تبریز) در این شهر بنیان نهاده شد و استقرار نقاشان و طراحان زبده‌ ای چون بهزاد و سلطان محمد باعث شد که قالی بافی در این شهر به شدت رشد کند و به نوعی تاریخ فرش های دستباف این شهر را استارت بزند.

2. صادرات و تولید فرش در تبریز

زمانی شما می توانید یک شهر را به عنوان یک مرکز اصلی برای بافت فرش معرفی کنید که علاوه بر کیفیت و قدمت، میزان تولید نیز به اندازه ای باشد که بتواند توجه های جهانی را به خود جلب کند.

اگر به تاریخ قالی بافی در شهر تبریز نگاهی بی اندازیم مشاهده خواهیم کرد که از همان ابتدا بافت فرش در این شهر به نوعی به شکل یک صنعت و راه تجارت به حساب می آمد و به لطف مردم ثروتمند در این منطقه قالی بافی با رشد و تولید بسیار بالایی همراه شد تا جایی که سیسیل ادواردز که از اولین تاجران اروپایی فرش ایران بود این چنین نقل می کند:

“داد و ستد این کالا در دست بازرگانان تبریزی بود که مردمانی سرشناس و مایه‌ دار بودند. تجارت خانه‌ های ایشان شعبه‌ هایی هم در استانبول داشت. معاملات اصلی آنان عبارت از خرید اجناس کارخانه‌های مغرب زمین و حمل آن‌ها به ایران از طریق راه طرابوزان بود.”

در سال های اخیر آمار خیلی دقیق برای میزان بافت فرش دستباف تبریز در دسترس نمی باشد، اما آمارهای گذشته نشان دهنده ججم بسیار بالای تولید و بافت قالی در این شهر می باشد؛ در شهرستان تبریز و حومه‌ ی آن در سال 1364 شمسی بر روی 16000 دار قالی 32150 کارگر بافنده کار کرده‌اند، که آمار بسیار عجیب و بالایی می باشد.

جالب است بدانید شهر تبریز، در حال حاضر از سوی «شورای جهانی صنایع دستی» به عنوان «شهر جهانی بافت فرش» انتخاب شده‌ است که یک افتخار ملی به حساب می آید.

بیشتر بخوانید: رجشمار فرش دستباف چیست و چگونه محاسبه می شود؟

3. مواد اولیه فرش دستباف تبریز

در فرش دستباف تبریز مانند سایر قالی های دست بافت، مواد اولیه و الیاف استفاده شده بر گرفته از پنبه، پشم و ابریشم می باشد که البته به شکل های ویژه ای از آنها استفاده می شود که در ادامه بررسی خواهیم کرد.

همانطور که می دانید فرش دستباف دارای سه بعد اصلی می باشد؛ تار یا همان طول، پود یا همان عرض، پرز یا همان ارتفاع. در تار فرش های تبریز در بیشتر موارد از الیاف پنبه ای استفاده می شود که دارای مقاومت و استحکام بسیار بالایی می باشد.

در پود و پرز های فرش های این منطقه نیز استفاده از پشم بسیار رایج می باشد. پشم استفاده شده در قالی تبریز یک ویژگی خاص و منحصر به فردی دارد که آن هم خشن و زبر بودن می باشد.

در فرش دستباف تبریز از پشم ناحیه ماكو استفاده می شود که نسبت به نمونه های دیگر از لطافت کمتری برخوردار می باشد و هم این موضوع باعث می شود که استحکام فرش های بافته شده افزایش پیدا کرده، اما در عوض مخملی بودن فرش کاهش پیدا کند.

و گزینه آخر ابریشم می باشد که می توان گفت فرش های ابریشمی این منطقه را از برترین نمونه های ایران و جهان معرفی کرد که در بسیاری از موزه های جهان نگهداری می شوند.

فرشهای ابريشم تبریز به صورت گل ابريشم، تمام ابريشم و يا چله ابريشم بافته می شود، که در این بین قالیچه های چله ابریشم نسبت به سایر گزینه ها توانسته محبوبیت بسیار بالاتری پیدا کند.

بهتر است بدانید ابریشم مورد نیاز برای بافت فرش های تبریز از شهرستان های خراسان و تهران تامین می شود و همچنین پشم استفاده شده در قالی های نیز از منطقه ماكو، كه كوهپايه باريكی در شمال غربی ايران بين تركيه و جمهوری نخجوان كه جزء اتحاد جماهير شوروی سابق است تامین می شود.

4. بافت فرش دستباف تبریز

وقتی در مورد فرش دستباف تبریز صحبت می کنیم طبیعی می باشد که انتظار داشته باشیم که در گره های استفاده شده برای فرش های این منطقه ترکی باشد البته این موضوع در گلیم ها و قالی های روستایی و عشایری قدیمی این منطقه صادق نمی باشد و از سبک فارسی برای بافت آنها استفاده شده است.

همانطور که قبلاً اشاره کردیم رجشمار قالی های روستایی این منطقه درشت بوده و معمولاً بین 15 تا 25 می باشد، در حالی که رجشمار کارگاه های و تولیدی های شهری تا عدد 110 نیز ادامه پیدا می کند.

داراهای استفاده شده برای بافت قالی در این منطقه همگی عمودی می باشد و به ندرت استفاده از دارهای افقی را مشاهده خواهید کرد.

به طور کلی در بافت فرش های تبریز این موضوع بسیار اهمیت دارد که بافت فرش برای چه کاری صورت می پذیرد، ابتدا نوع ماده اولیه که نخ ها ابریشمی، پشمی و پنبه ای باشد انتخاب شده و سپس نسبت به آن یکی از این رجشمارها زیر را انتخاب می کنند.

• فرش دستباف ارزان : استفاده از رجشمار 25*25 برای قالی های ارزان قیمت
• فرش های معمول بازار : استفاده از رجشمار 30*30 برای قالی معمول در بازار برای فروش
• فرش های صاداراتی : استفاده از رجشمار 35*35 برای فروش به شرکتهای اروپایی که سفارش می دهند.
• فرش های نفیس : استفاده از رجشمارهای بالا مانند 50*50 برای ارائه به مشتری های خاص داخلی و خارجی

نکته: رجشمار به تعداد گره های موجود از قالی در هر 7 سانتی متر عرضی می باشد که هر چه این تعداد بالاتر می رود فرش دارای ظرافت و استحکام بیشتری می باشد که در نتیجه قیمت آن نیز بالاتر می رود.

5. ابعاد قالی های تبریز

قالی تبریز مانند انواع فرش دستباف دیگر مناطق وشهر ها در تمام ابعاد و اندازه ها بافته می شود. اما می توان گفت مشخصه اصلی که در فرش های مناطق دیگر کمتر یافت می شود؛ بافت فرش های ابریشمی ریزباف در ابعاد بزرگ می باشد که بسیاری از آنها دارای شهرت جهانی می باشد و در موزه های کشورهای خارجی نگهداری می شود.

در مورد فرش های تصویری تبریزی نیز می توان به این موضوع اشاره کرده که اصولاً دارای ابعاد و اندازه های کوچکی می باشند و در قطعه های کوچک و متوسط به بازار ارائه می شوند.

6. رنگ فرش دستباف تبریز

در مورد قالی بافان شهر تبریز این مشخصه بسیار بارز می باشد که دنبال استفاده از رنگ ها و طرح های نوین در بافت فرش های خود می باشند و همین موضوع باعث شده که مواد رنگی كشورهای غربی در فرش های این منطقه رسوخ کرده و رنگهای جديد جانشين رنگهای قديمی شده.

فرش هریس تبریز را می توان نمونه بارز برای استفاده از طراحی ها و رنگ های فوق العاده معرفی کرد که با یک رنگ بندی تیره و استفاده از رنگ هایی از جمله قرمز تیره (لاکی)، سرمه‌ای، قهوه‌ای و بژ توانسته بسیاری از توجه ها را به خود جلب کند، تا جایی که بسیاری از قالی بافان تبریز و آذربایجان از آن کپی برداری می کنند.

اما در فرش های گل ابریشم تبریز که از برترین نمونه فرش های این منطقه می باشد، از طرح‌ های لچک و ترنج استفاده می شود که اصولاً دارای رنگ بندی بژ روشن و نخودی می باشد و رنگ‌ آمیزی گل‌ ها و نگاره‌ ها در این نوع فرش ها نیز، رنگ‌های سرخابی، عنابی و زیتونی می باشد.

ما در این مقاله از فرش فراهان تلاش کردیم مشخصه ها و خصوصیات فرش دستباف تبریز را به طور دقیق برای شما بررسی کرده و در مقاله بعدی خود نیز مهمترین طراحی ها پرفروش ترین و گرانترین فرش های تبریز را برای شما مورد تجزیه و تحلیل قرار داده ایم که برای مطالعه آن می توانید اینجا کلیک کنید.