فرش دستباف سلطان آباد به طور قطع با قدمتی چند صد ساله یکی از نمونه های با اصالت قالی های ایرانی بشمار می رود. سلطان آباد نام قدیم شهر اراک می باشد که با بهره مندی از تولید فرش های شهرستان های اطراف خود از جمله شهر ساروق و فراهان توانسته نه تنها در ایران بلکه در جهان و صادرات بین المللی نیز شناخته شده باشد.

قالی ها ایرانی در هر منطقه و ناحیه ای از کشورمان دارای ویژگی و زیبایی های خاص خود می باشد که باعث شده است افراد با سلیقه های مختلف بتوانند انتخاب مد نظر خود را انجام دهند، این ویژگی ها در مورد فرش دستباف سلطان آباد کیفیت و سادگی آن می باشد.

ما در مجموعه فرش فراهان اینبار قصد داریم به طور دقیق از صفر تا صد ویژگی های قالی اراک را برای شما بررسی کنیم تا اگر دنبال خرید آن می باشید بتوانید یک انتخاب درست و صحیح داشته باشید.

تاریخچه فرش دستباف سلطان آباد

تاریخ دقیقی از پیدایش و قدمت فرش دستباف سلطان آباد در دسترس نمی باشد ولی طبق دو روایت این پیشینه بین 300 تا 700 سال می باشد، در هر صورت هر کدام ار تاریخ های بالا را در نظر بگیریم به طور قطع نشان دهنده اصالت بالای بافت قالی در اراک و استان مرکزی می باشد.

قبل از آنکه سلطان آباد تبدیل به شهر (اراک) شود، بافت فرش در نواحی مختلف اطراف آن انجام می شده است که آنها را بیشتر به نام اراک در نظر می گرفتند، در بین این مناطق می توان فراهان و ساروق را گل سرسبد دانست که با گذشت زمان حتی شهرت بیشتری نسبت به فرش اراک پیدا کردند.

در تاریخ آمده است که هنگام عبور شاپور ذوالاکتاف از فراهان به او هدیه ای داده شده است که نشان دهنده قدمت بالای قالی بافی در استان مرکزی می باشد که از اواسط حکومت ناصرالدین شاه تقریبا حضور پر رنگ و شهرت جهانی آن آغاز شد.

در ابتدای تاریخ فرش دستباف سلطان آباد اگر نگاهی بی اندازیم مشاهده خواهیم کرد که بافت قالی کاملاً به صورت محلی و برای مصارف شخصی انجام می شده است که پس از گذشت مدت زمان کوتاهی، بخاطر موقعیت عالی جغرافیایی اراک در مسیر راه های بازرگانی و تجاری، سلطان آباد تبدیل به قطب تجارت فرش ایران تبدیل شد.

در واقع می توان به نوعی اراک را به عنوان نقطه عطف گسترش فرش دست بافت ایران معرفی کرد که باعث شد این هنر بی بدیل ایرانیان به سرتاسر نقاط جهان شناخته بشود.

طراحی جهانی فرش دستباف سلطان آباد

همانطور که در قسمت قبل بیان کردیم فرش دستباف سلطان آباد بخاطر موقعیت جغرافیایی خود بسیار مورد استقبال بازرگانان کشورهای اروپایی و آمریکایی قرار گرفت و خیلی طول نکشید که شرکت های بزرگی مانند زیگلر تصمیم به سرمایه گذاری در شهر اراک برای تولید قالی های دست بافت کردند.

در سال 1260 و ورود این کمپانی سوئیسی به اراک طراحان اروپایی و انگلیسی تلاش کردن با طراحی مدل های نزدیک به فرهنگ و سلیقه مردم کشورهای خود باعث رشد صادرات شوند، این موضوع باعث شده بود همه نگاه ها در ایران نیز به سمت سلطان آباد (اراک) کشیده شود.

تا جایی که کمپانی های داخلی نیز مانند قالی شرق بعد از کرمان اولین شهری که به سراغ ایجاد نمایندگی بافت فرش در آن رفت، اراک بود و همین اتفاقات با گذشت زمان باعث ارتقاء کیفیت محصولات بافته شده در این استان شد.

موضوع دیگری که با حضور طراحان خارجی برای فرش دستباف سلطان آباد افتاد حرکت کردن با نیازهای روز جامعه جهانی و تولید فرش دستباف مدرن بود. به طور خلاصه می توان گفت در آن سال ها به طور قطع استان مرکزی را میشد بین دو استان اصلی ایران در حوضه تولید و صادرات فرش معرفی کرد.

ویژگی های اصلی قالی اراک

وقتی نگاهی به تاریخ و نام و آوازه فرش دستباف سلطان آباد می اندازیم به طور قطع این موفقیت ها بدون دلیل و ساده نبوده است ، ویژگیهایی در قالی های این استان وجود داشته است که باعث محبوبیت بالای آن شده که در زیر به طور خلاصه آنها را برای شما معرفی خواهیم کرد.

• همانطور که گفتیم اصلی ترین موضوع تولیدات ساده و باکیفیت قالی های شهر اراک می باشد.
• تنوع طرحی بسیار بالا و متنوع از جمله، لچک ترنج، افشان، شاه عباسی، جنگلی، شکارگاه، درختی و پیچ، خشتی، شیخ صفی، اسلیمی، گل حنا، ماهی، تک بته، نقشه عظیمی، بته میر، شاخ بزی، مستوفی و گل ریز و ليليان و بند ريحان.
• تطابق راحت و مناسب با دکوراسیون های مدرن و اروپایی که باعث محبوبیت بالای آن برای صادرات شد.
• فرش دستباف سلطان آباد از نوع درشت بافت می باشد که بهره گیری از رج شمار بالا (بین 15 تا 25) باعث ایجاد یک مدل خاص و ویژه از لحاظ ترکیب بندی شده است.
• استفاده از خصلت بومي منطقه ای و الیاف دستریس،رنگرزی گیاهی و طرح هاي ساده جز مهمترین ویژگی های قالی های اراک می باشد.
• با توجه به فرهنگ اصیل قالی بافی در استان مرکزی موضوعی که بسیار کم مشاهده می شود عدم وجود بدبافی و گره تقلبی و جفتی در فرش های آن می باشد.
• هرچند که در قالی های اراک مدل های ریزباف و سفارشی نیز مشاهده می شود ولی عمده کارهای انجام شده درشت بافت و سنگین می باشد که همین موضوع نیز باعث شده قیمت آنها اصولا جز فرش دستباف ارزان به حساب بیاید.
• رنگ های اصلی و غالب استفاده شده در فرش های اراک به خاطر حضور 3 رنگ ویژه، با بقیه فرش های دست بافت متفاوت است که این سه رنگ: دوغی ساروق، آبی فراهان و روناسی مشک آباد می باشد.

بررسی بافت فرش دستباف سلطان آباد

در اراک روشی که برای بافت قالی خود استفاده می کنند فارسی بافی می باشد که برای زدن گره ها از دست بیشتر استفاده می شود بر خلاف روش ترکی بافی که با قلاب انجام می شود.

علاوه بر 3 رنگ غالبی که در قسمت قبل بیان کردیم در فرش دستباف سلطان آباد از قرمز دوغی فراهان، آبی، زرد، شتری لاکی، سرمه‌ای، سبز، سبز کمرنگ، کرم، بژ، مسی، حنایی، قهوه‌ای، آبی گلناری، ماشی، طلایی و زیتونی نیز استفاده می شود که در گذشت آنها را از روناس، پوست انار، برگ مو، پوست گردو و… تهیه می کردند.

بافت قالی های دست بافت در اراک بیشتر با بهره گیری از دارهای عمودی می باشد که به صورت درشت بافت می باشد.

یک نکته منفی مهمی که باید در مورد بافت فرش سلطان آباد بیان کرد این است که؛ استفاده از طرح های مشخص و تکراری باعث ایجاد یک یکنواختی خاصی در تولیدات آنها شده و به مرور این قالی ها محبوبیت خود را از دست داده اند که ما در فرش فراهان تلاش کرده ایم با ایجاد این تغییر بتوانیم ارزش و جایگاه واقعی فرش دستباف استان مرکزی را پس بگیریم.

بیشتر بخوانید: فرش دستباف بختیاری | بررسی جامع انواع مدل ها و طرح های آن

معرفی فرش سایر مناطق استان مرکزی

بعد از بررسی فرش دستباف سلطان آباد یا همان اراک امروزی می خواهیم یک نگاه کلی در مورد فرش سایر روستاها و شهرستان های استان مرکزی بی اندازیم که در بعضی از موارد حتی با نام قالی اراک آنها را می شناسند:

فرش فراهان: فرشی با دوام که با پشم با کیفیت زخیم بافته می شود و ارتفاع پرزهای آن اصولا بسیار کوتاه می باشد که البته باید دقت کنید که این توضیحات در مورد فرش فراهان کلاسیک و قدیمی می باشد. یادمان نرود فرش فراهان دارای شهرت جهانی می باشد.

فرش ساروق: فرش ساروق نیز از اصلی ترین نمونه های فرش استان مرکزی به حساب می آید که دارای شهرت جهانی می باشد. قالی این منطقه بیانگر اشکال و رنگ های متفاوتی است و بافت بسیار خوب و متراکم با پشم بسیار نرمی داراست. در بیشتر طراحی ها و نقشه های فرش ساروق “شادی زندگی” موج می زند.

فرش مهاجران: یکی دیگر از شهرهایی که توانسته در زمینه بافت فرش های دست بافت بسیار جایگاه خوبی پیدا کن شهر مهاجران می باشد که در همسایگی سلطان آباد قرار گرفته و قالی های خود را تحت عنوان ساروق امریکایی با پرز بلند و طراحی دسته گلی تولید می کند.

فرش لیلیان: روستایی که در نزدیکی شهر اراک قرار گرفته ولی بسیاری از کارشناسان قالی بافته شده در این روستا را بسیار شبیه به فرش ها منطقه همدان می دانند ولی بیشتر تولیدات آن در بازار اراک و با نام فرش دستباف سلطان آباد به فروش می رسد.

فرش مشک آباد: منطقه ای نزدیک به اراک که همانند لیلیان بسیاری از تولیدات و بافته های آن به نام قالی اراک فروخته می شوند. اگر به پیشینه قالی مشک آباد دقت کنیم نمونه های آنتیکی مشاهده می کنیم که دارای کیفیت بسیار خاص و منحصر به فردی می باشند.