ساختار فرش دستباف یکی از موضوعاتی می باشد که پی بردن و برنامه ریزی برای آن باعث می شود که مراحل بافت و تولید قالی بسیار منسجم تر و دقیق تر شود، اینکه شما بدانید تک تک مراحل برای بافته شدن یک قالی چیست و چطور انجام می شود به طور کلی نیاز به تجربه کاری زیادی دارد.

ما در این مقاله از فرش فراهان سعی داریم تمام مراحل ایجاد ساختار فرش دستباف را برای شما بیان کنیم و با یک توضیح مختصر در مورد آن مرحله شما را با شمای کلی بافته شدن یک قالی آشنا کنیم.

ساختار فرش دستباف

یکی از موضوعاتی و می توان گفت مشکلاتی که در بیان ساختار فرش دستباف وجود دارد عدم یکپارچگی در بیان نام ها و نوع انجام روش ها می باشد.

البته بسیاری از کارشناسان فرش دستباف بر این عقیده می باشند که همین تنوع و عدم یکپارچگی باعث شده که فرش دستباف زنده باشد و هیچ فرشی را 100 صدرصد یکسان و مشابه با فرش دیگر پیدا نخواهید کرد موضوعی که به طور قطع در مورد فرش های ماشینی مشاهده نخواهید کرد.

لازم است به این نکته اشاره کنیم که هدف اصلی ما در این مقاله بررسی ساختار فرش دستباف پرزدار می باشد و از طرفی توضیحات کاملاً مختصر می باشد تا شما بتوانید با تام آنها آشنا شوید.

1. تار و پود ( شالوده ساختار فرش )

فرقی نمی کند که صحبت از ساختار فرش دستباف شود یا ماشینی ، اولین موضوع به طور قطع تار و پود آنها می باشد.

تار که در بخش های مختلف ایران با نام های تان، تون و چله نیز شناخته شده می باشد، نخ هایی می باشد که از بالا به پایین انواع دار قالی بافی بسته می شود.

پود یا پوت نیز نخ هایی می باشد که از سمت چپ دار به سمت راست راست کشیده می شود و یکی در میان از زیر و رویه تارها عبور می کند و به نوعی با تار در هم تنیده می شود، با همین کار در واقع شما موفق شده اید که ساختار کلی قالی خود را ایجاد کنید.

2. گره قالی ( مکمل ساختار اولیه فرش )

بعد از آنکه عمل پودگذاری در ساختار فرش دستباف انجام شد به سراغ گره های می رویم که آن را با نام های خفت و غند نیز می شناسیم.

گره ها دور تارها و بین پودهای ساختار می پیچند و بعد از آن توسط چاقو یا غلاب بریده می شوند، در واقع اگر بخواهیم به طور ساده بیان کنیم تارها در ساختار نقش طول را ایفا می کنند و پود نقش عرض قالی را، گره ها نیز نقش بعد سوم فرش می باشند و به نوعی ارتفاع ساختار فرش دستباف را تعیین می کنند و از سطح فرش بیرون می زنند.

گره های قالی که معمولاً به یک جفت تار، بسته می شوند باعث ایجاد طرح و نقشه قالی می شوند و در بین انواع گره قالی می توان گره های متقارن و غیر متقارن را اصلی ترین نوع های موجود در فرش های ایرانی دانست.

در بین حرفه ای های صنعت قالی بافی فرش های با گره متقارن را با نام ترکی باف می شناسند و بالعکس فرش های با گره نامتقارن را فارسی باف!

3. دستگاه یا دار قالی (شکل دهنده ساختار فرش )

دستگاه های استفاده شده در بافت فرش که در اصطلاح به آن ها دار نیز گفته می شود نقش ایجاد چهارچوب در ساختار فرش دستباف را دارا می باشند.

این چهارچوب ها که از در دو جنس چوبی و فلزی ساخته می شوند اصولاً به شکل مستطیل می باشند و از نظر شکل ظاهری و مکانیسم بافت به دو نوع افقی و عمودی تقسیم بندی می شوند.

دستگاه های افقی اصولاً در میان مردم عشایر و روستایی رواج دارد در حالی که دارهای استفاده شده در کارگاه های قالی بافی شهری همگی عمودی می باشند.

لازم است به این نکته نیز اشاره کنیم که خود دارهای عمودی نیز به تقسیم بندی های مختلفی تقسیم بندی می شوند، دار ثابت، دار تبریزی و دار کرمانی ر می توان مهمترین این دسته بندی ها معرفی کرد.

4. رج فرش

بعد از آنکه بعدهای یک فرش دستباف را مورد بررسی قرار دادیم با اصطلاحاتی در ساختار فرش دستباف آشنا می شویم که بسیار متعارف می باشند.

رج یا همان تراکم گره به تعداد گره در یک ردیف طولی معین گفته می شود که این ردیف در مناطق مختلف متفاوت می باشد و به همین دلیل می باشد که در شهرهای مختلف ایران این موضوع را مشاهده خواهید کرد عددهای متفاوتی را برای رج (رگ) بیان می کنند ولی به طور کلی عدد معمول این ردیف طولی 6.5 سانتی متر می باشد.

برای درک ساده تر این موضوع دو مثال می زنیم از فرش تبریز و کرمان ، در قالی های تبریز تعداد گره را در هر ۷ سانتی‌متر شمارش می‌کنند در حالی که این واحد طولی در شهری مثل کرمان 10 سانتی متر می باشد پس بنابراین فرش ۶۰ رجی کرمان حدود ۴۰ رجی معمولی می باشد و یا فرش ۵۵ رجی تبریز حدود ۵۰ رجی معمولی می باشد.

رج یا ترکم در ساختار فرش دستباف به نوعی تعیین کننده کیفیت می باشد و هرچه تعداد آن بالاتر باشد نشان دهنده کیفیت بالاتر قالی می باشد.

5. شیرازه فرش

شیرازه و شیرازه بافی را خیلی از متخصصان صنعت فرش به عنوان یک کار جانبی قالی می دانند، از یک جهت این موضوع درست می باشد و از طرفی دیگر نمی توان از ارزش و اهمیت اینکار در ساختار فرش دستباف صرف نظر کرد.

در واقع عدم انجام شیرازه بافی روی فرش باعث می شود که بسیاری از بخش هایی که در قسمت های قبلی برای شما معرفی کردیم تحت تاثیر قرار بگیرد و گاهاً خراب شود.

شیرازه فرش از لحاظ تخصصی به معنای استفاده از 3 الی 5 تار هم رنگ در کناره فرش که دور 2 الی 6 عدد چله کنار فرش پیچیده می شود. اما اگر بخواهیم این موضوع را به طور ساده تر و قابل درک تری برای شما بیان کنیم باید گفت شیرازه فرش یعنی:

“حاشیه های طولی قالی” که اگر یک نگاه ساده به کناره های فرش های خانه تان بیاندازید آن را مشاهده خواهید کرد؛ در واقع دوختی که به کناره قالی وصل می شود و به وسیله یک نخ ضخیم و یک سوزن مخصوص در حاشیه طولی فرش زده می شود.

6. نقش افراد در ساختار فرش دستباف

آخرین گزینه ای که قصد داریم در ساختار فرش دستباف به آن اشاره کنیم افرادی می باشد که در تک تک مراحل خلق یک قالی دخیل می باشند.

اینکه بخواهیم تمام افراد را تک به تک مورد بررسی قرار دهیم کمی سخت می باشد، قالی باف، طراح نقشه و رنگرز را می توان از اصلی ترین افرادی معرفی کرد که در خلق یک فرش نقش موثری ایفا می کنند.

لازم است به این نکته نیز اشاره شود که در قالی بافی در بسیاری از مواقع افرادی هستند که چند مرحله از کار را به تنهایی انجام می دهند.

اما به طور کلی در یک کارگاه قالی بافی یک سربافنده (استادکار) که ممکن است صاحب دار هم باشد به کمک یک یا چند شاگرد کار بافت را انجام می‌دهند.

در پایان نیز لازم است به این نکته اشاره کنیم که ما در این مقاله از فرش فراهان تلاش کردیم که مهمترین بخش هایی که در ساختار فرش دستباف دخیل می باشند را به طور کلی برای شما معرفی کنیم و اگر شما نیز در مورد این موارد سوال یا نکته ای دارید که لازم می دانید با ما درمیان بگذارید می توانید آن را در قسمت نظرات بیان کنید.