شیرازه فرش یکی از کارهای جانبی و تخصصی قالی بافی می باشد که همیشه مورد توجه دوست داران این عرصه بوده است. یکی از مواردی که در بین فرش های دستباف و ماشینی مشترک می باشد شیرازه بافی یا شیرازه زنی می باشد که البته روش انجام آن در این دو نوع فرش با هم تفاوت هایی دارند.

ما در این مقاله از فرش فراهان قصد داریم در ابتدای کار به شناخت کامل اینکه شیرازه فرش چیست و چه اهمیتی در بافت قالی دارد بپردازیم و در ادامه نیز به بررسی انواع شیرازه بافی و روش استفاده از آن در قالی های دستباف و ماشینی بپردازیم.

شناخت شیرازه فرش

شیرازه فرش از لحاظ تخصصی به معنای استفاده از 3 الی 5 تار هم رنگ در کناره فرش که دور 2 الی 6 عدد چله کنار فرش پیچیده می شود. اما اگر بخواهیم این موضوع را به طور ساده تر و قابل درک تری برای شما بیان کنیم باید گفت شیرازه فرش یعنی:

“حاشیه های طولی قالی” که اگر یک نگاه ساده به کناره های فرش های خانه تان بیاندازید آن را مشاهده خواهید کرد؛ در واقع دوختی که به کناره قالی وصل می شود و به وسیله یک نخ ضخیم و یک سوزن مخصوص در حاشیه طولی فرش زده می شود.

نوع رنگ نخ استفاده شده در شیرازه می تواند بسته به سلیقه صاحب فرش و یا با توجه به رنگ قالب زمینه فرش تغییر کند. نام های دیگر شیرازه فرش کنار پیچ و لبه فرش می باشد.

در قالی بافی قدیم و مخصوصاً فرش هایی که در روستاها و عشایر بافته میشد، کنار پیچ به شکل نواری به عرض دو تا چهار سانتیمتر می رسید که امروزه یک شکل منظم تری به خود پیدا کرده و اصولاً به شکل لوله ای و کاملاً مدور می باشد.

بعد از شناخت و معرفی اینکه شیرازه فرش چیست؟  به سراغ پاسخ به این سوال می رویم که دقیقاً مزایا و خاصیت استفاده از شیرازه در قالی چه مواردی می باشد؟

مزایای شیرازه فرش چیست؟

همه متخصصین این موضوع را اتفاق نظر دارند که وجود شیرازه فرش امری ضروری می باشد اما مگر شیرازه چه ویژگی هایی دارد که اینقدر حضور  آن در بافت قالی اهمیت دارد؟ ما در اینجا 4 دلیل مزیت شیرازه زنی را برای شما بیان خواهیم کرد:

1. اولین موضوعی به طور قطع زیبایی کار می باشد.  خیلی از رفوگران و بافندگان قالی دارای سلیقه بالایی می باشند و طرح های زیبایی را در حاشیه طولی فرش پیاده کنید و با زدن شیرازه های جذاب، زیبایی خاصی به قالی می دهند.

2. شیرازه زنی باعث ایجاد استحکام سمت راست و چپ فرش می باشد؛ در ساختار فرش شما پرزها و تارهایی را مشاهده می کنید که با قرار گرفتن در کنار یکدیگر باعث خلق فرش می شوند،  حال این تارهای کناری چله در صورتی که مهار نشوند، با گذشت زمان از بافت طولی فرش جدا می شوند و باعث کاهش حاشیه های فرش می شوند. کار و وظیفه ای که بر عهده شیرازه زنی می باشد.

3. به طور کلی همه جا و در هرمحصولی وجود نظم  بسیار حائذ اهمیت می باشد، فرش که یک اثر هنری می باشد این موضوع در آن اهمیت دوچندانی دارد، کاری که شیرازه زدن با کناره های فرش می کند نظم و ظرافت بخشیدن به آن می باشد.

4. پوشاندن سرپودهای کنار فرش نیز آخرین گزینه ای می باشد که لازم است در مورد مزایای شیرازه زنی به آن اشاره کرد.

انواع شیرازه قالی

به طور کلی دو روش اصلی و یک روش جانبی برای انجام شیرازه زنی وجود دارد؛ شیرازه متصل ، منفصل و حصیری که برای انجام آن شما نیاز به  خامه متناسب با رنگ قالی، سوزن و نخ چرم دوزی دارید.

الف) شیرازه متصل

آموزش این روش شیرازه فرش نیاز به دانستن مراحل بافت قالی می باشد و در فرش های دستباف استفاده می شود، زمانی که شما طبق نقشه فرش دستباف پیش می روید، موازی و همزمان با بافت از گلوله کوچکی از خامه هم رنگ با متن اصلی قالی استفاده می کنید.

روش بافت شیرازه متصل به این شکل است که، گلوله های از پیش آماده شده طبق بخش قبل را در دو سمت قالی نصب می کنید، سر نخ گلوله ها را به 3 یا 5 رشته تار (_بر حسب اندازه و ظرافت فرش) که از قبل در مرحله چله کشی برای شیرازه زنی در طرفین چله ها در نظر گرفته شده گره می نید.

کافیست شما دقیقاً بعد از هر نوبت پود دادن این گلوله ها را از تارهای شیرازه عبور بدهید و همراه با سر پودها به صورت لوله ای پیچانده و بکشید، نکته ای که لازم است در این قسمت رعایت کنید کشیدن محکم گلوله های می باشد و اینکه لازم است تمام این مراحل را در تمام رج ها تکرار کنید.

بیشتر بخوانید: انواع خواب فرش و شناخت بیشتر شیرازه قالی

مزایا و معایب شیرازه متصل

موضوعی  که لازم است در مورد شیرازه فرش متصل رعایت کنید این می باشد که اگر شما دارای مهارت بالایی درشیرازه زنی می باشد به طور قطع روش متصل بهترین گزینه برای کار شما می باشد و نتایج بسیار ویژه ای برای شما به همراه دارد که مهمترین آنها موارد زیر می باشد.

• موازی با بافت پیش می رود و بعد از اتمام فرش نیاز به شیرازه زنی منفصل نیست
• از استحکام بالایی برخوردار است
• کناره های کار تمیز و مرتب دیده می شود.

نکته ای که در ابتدای این قسمت برای شما بیان کردیم بسیار مهم می باشد و در صورت عدم رعیات آن شما با مشکلات و معایبی همراه می شوید:

• وقت گیر بودن
• در صورت نداشتن مهارت باعث جمع شدگی فرش می شود.
• در صورت نداشتن مهارت یکدست و زیبا دیده نمی شود.

ب) شیرازه منفصل

در آموزش شیرازه فرش منفصل که یک کار حرفه ای و تقریباً جدا از قالی بافی می باشد موضوعی که بسیار خود نمایی می کند اطمینان خاطر در درستی کار و عدم خرابی می باشد.

در این روش بعد ازآنکه بافت قالی به اتمام رسید، نوبت به انجام شیرازه زنی می باشد. روش کار به این صورت می باشد که سر پودها بعد از هر رج بافت از دور چله های شیرازه طرفین فرش گذشته و به داخل قالی بر می گردد.

بعد از تکرار چندین رج حدود 5 سانتیمتر سر یکی از پودها را به دور راست رو یا تسمه پیچیده و به داخل قالی بر می گردانید و این کار را ب طور مداوم تا انتها بافت قالی تکرار می شود.

حال نوبت به انجام کار شیرازه بافی می باشد؛ سر پودهایی را که به راست روها  بسته شده را برش می زنند و شیرازه مناسب با متن و ظرافت قالی به طور جداگانه تهیه می شود و به وسیله سوزن به کناره های فرش دوخته می شود.

مزایا و معایب شیرازه منفصل

در شیرازه زنی منفصل می توان گفت شما از یک روش مطمئن استفاده خواهید کرد که تقریباً هیچگونه عیب و مشکلی در آن وجود ندارد، اما نکته ای که باید در این روش به آن دقت کنید این موضوع است که درسته شما با فواید مختلفی رو به رو هستید اما کیفیت این روش کار به طور قطع به هیچ وجه به روش متصل نخواهید رسید. در ادامه مزایای این روش را برای شما به صورت تیتروار معرفی می کنیم:

• استحکام بالا
• تمیز و یکدست
• اگر فرش کجی داشته باشد در این روش می شود تا حدودی رفع کرد.

ج) شیرازه بافی حصیری

شیرازه فرش حصیری که خیلی از افراد آن را به عنوان یک روش مجزا قلمداد نمی کنند و به نوعی آن را بخشی از روش شیرزاه زنی منفصل به حساب می ورند شما باید برای انجام آن به این صورت عمل کنید که:

در ابتدای کار لازم است از قبل شیرازه مناسب را تهیه نمایید و سپس مانند روش شیرازه دوزی منفصل آن را به قالی خود دوخت بزنید.

این روش شیرازه زدن اغلب برای قالی های روستایی، عشایری و به ویژه قشقایی به کار می رود و در موارد دیگر خیلی کاربردی ندارد.

مقایسه شیرازه فرش دستباف و ماشینی

اولین موضوعی که لازم است در مورد شیرازه فرش چه ماشینی باشد و چه دستباف بیان کرد این است که فرقی نمی کند فرش شما به چه مدلی باشد، تمام فرش ها نیازمند به شیرازه زنی می باشند.

اما در شیرازه قالی دستباف این کار اصولاً  به صورت منفصل و توسط رفوگر و دست زده می شود در حالی که در مورد فر ش های ماشینی اینکار توسط دستکاه های خاصی انحام می شود که به آنها دستگاه های سردوز گفته می شود و به همین خاطر کار شیرازه بافی در مورد فرش های ماشینی با نام سردوز نیز معرفی می شود.

همانطور که احتمالاً باید حدس زده باشید از آنجایی که در فرش های ماشینی شیرازه زنی توسط دستگاه ها انجام می شود بالطبع سرعت و زمان انجام کار بسیار سریع تر می باشد و همچنین قیمت آن نیز کمتر می شود، اما در مورد فرش های دستباف اینکار با زحمت و زمان بیشتری همراه می شود.

و در پایان آخرین موردی که باید در مورد شیرازه فرش ماشینی و دستباف بیان کنیم این می باشد که نوع نخ استفاده شده در شیرازه پیچی فرش های ماشینی و دست باف کاملاً  متفاوت می باشد و هرکدام از نخ های مخصوص خود استفاده می کنند.