استان قم به مرکزیت شهرقم یکی از استانهای ایران است که پس ازمشهد قابل توجه ترین زیارتگاه و شهر مذهبی ایران است که بنای آن را به یکی از پادشاهان سلسله ی پیشدادیان نسبت داده اند.

قالیبافی در قم مانند سایر نواحی ایران مرسوم بوده و تولید قالی های پشمی از گذشته های دور به صورت  محدود رواج داشته ولی دارای طرح و نقش مستقلی بوده است وچون قم از گذشته به عنوان شهری مهاجرپذیر میزبان افرادی بوده که ازمناطق مختلف ایران یا سایر کشورها به این شهر مهاجرت می‌کرده اند ،بنابراین بیشتر قالی های گذشته ی قم،توسط همین مهاجران و براساس نقشه های متعارف و معمول وطن آن ها بافته میشده است.

در اواخر دهه‌ی دوم قرن بیستم میلادی،به فرش های ایران در بازارهای اروپا وآمریکا توجه شد و به این دلیل مردم شهرستان قم برای توسعه ی اموراقتصادی اقدام به تأسیس کارگاه های قالیبافی کردند و رواج قالیبافی در قم درجریان جنگ جهانی دوم، به وسیله ی بازرگانان کاشان آغاز شد.

به دلیل وجود تاجران کاشانی واساتیدی که برای تعلیم قالیبافی ازکاشان به قم وارد شده بودند، درابتدا قالی های قم شباهت بسیاری به قالی های کاشان داشتند.

بهره گیری از نقوش کوچک تکراری،طرح های متنوع و مهارت دربافت قالی تمام ابریشم با رجشمار بالا باعث شد تا قالی قم به تدریج ویژگی های منحصر به فردی درکمتراز یک قرن به دست آورد که با سایر مناطق قالی بافی ایران متفاوت است.

در ادامه مسیر،به کاربردن نقوش سایر مناطق و وجود طراحان ونقاشان ماهر،باعث شد تا قالی قم در گروه بهترین ومخاطب پسندترین طرح ها ونقشه های ایران قرار گیرد.

طرح و نقش درقالی های ابریشم قم

در دهه های  اخیر، قالی قم به سبب زیبایی منحصر بفرد طرح، نقش و رنگ همراه با ابریشم از شهرت و جذابیت بهره مند بوده است.طرح هایی که درفرش قم به کار میرود بسیارمتنوع است واز گستردگی زیادی برخوردار است.

درگذشته،نقشه هایی که برای قالی های قدیم قم درنظر گرفته میشد از طرح های معروف لچک و ترنج شاه عباسی، محرمات و شکارگاه تشکیل شده بود واین نقشه ها و طرح ها، تقلیدی از نقشه های کاشان واصفهان بودند.

به مرور زمان و با خلاقیتی که طراحان قم از خود بروز دادند و بهترین طرح های مورد استفاده در سایراستانهای کشور را با انجام تغییراتی به کاربردند، طراحی فرش های این استان دچار تحولات اساسی شد و شاهد بروز سبک جدیدی درقالی ایران شدیم.

طرح های قالی قم به لحاظ ساختار کلی از اصول سایر قالی های ایرانی پیروی میکند و از طرح های اصیل بهره می برند اما با این حال،سعی درایجاد  نوآوری در همان طرح ها دارد.

در قالی های قم تقارن و ترکیب موزون اجزاء همواره وجود دارد و حتی درصورتی که تقارن یک تقارن کلاسیک مانند لچک و ترنج و… نباشد ، تکرار پذیری ساده، چیدمان مناسب دربخش های مختلف و تناسبات رنگی برای رسیدن به یک توازن مورد توجه است که درقالی های قم به خوبی قابل ملاحظه است.

ازمهمترین طرح های فرش ابریشم قم میتوان به طرح لچک و ترنج، درختی،شکارگاه، گلفرنگ و… اشاره کرد.

از ویژگی های بارزنقوش قالی قم، فشردگی و ریز بودن نقوش(بسته به رجشمار) است و ظرافت بافت به قالی های قم این امکان را میدهد که نقوش را با جزئیات وظرافت کارکنند.

نقوشی که بیشترین کاربرد را در قالی قم دارند، شاه عباسی های ترکیبی واسلیمی های پیچ درپیچ نیست بلکه،گل فرنگ وگل‌های گرد هستند که به تناسب درمتن تکرارشده اند و با ترکیب های رنگی متنوع و معمولا شاد، طرح و نقش نهایی را ایجاد میکنند.

استفاده ازنقوش پرندگان وحیوانات در یک همگونی لذت بخش و یکدست انجام شده که نوعی زیبایی بسیارمناسب درقالی های قم،ایجاد کرده است.

همچنین ازدیگر کاربردهای نقوش قالی قم،میتواند تفکیک سطوح مختلف طرح ازیکدیگر باشد.

در برخی از فرش های قم، رنگ زمینه غالب نیست و رنگ گلها، رنگ غالب متن است و در زمینه برخی قالی ها نیز نقوشی تکراری وجود دارند به گونه ای که در زمینه فرش حل شده اند.

بنابراین میتوان گفت دربسیاری ازفرش های ابریشم قم، نقوش تا حدود زیادی درخدمت طرح هستند و تنها موجب تفکیک و تنوع رنگی میشوند که این مورد درقالی های تبریز، قالی های کاشان و یا قالی های نائین کمتر دیده میشود.

رنگبندی درقالی های ابریشم قم چگونه است؟

رنگ و طرح دوعامل مکمل یکدیگرهستند که از شاخص ترین عوامل زیبایی درقالی ایران به شمار می آیند.قالیبافی قم همواره به استفاده از رنگ های زیبا وچشم نواز مشهور بوده است و چیدمان رنگی در قالی این منطقه به رغم قدمت نه چندان زیاد، از خلاقیت و نوآوری بسیاری بهره مند است که به فرش قم هویت منحصر بفرد و قابل تفکیکی از سایر مناطق ایران بخشیده است.

تعداد  رنگ های مصرفی در فرش قم ابتدا محدود به ۴الی ۶ رنگ بوده است اما با تکامل طرح های اولیه فرش های قم، تعداد رنگ ها نیز درفرش قم افزایش یافته است.افزایش تنوع درطرح های فرش قم و تحولاتی که درطراحی فرش این استان به وقوع پیوست، تعداد رنگهای مصرفی درفرش های قم را به میزان قابل ملاحظه ای افزایش داده است به طوری که درحال حاضربرخی فرش های قم با بیش از ۴۰ رنگ مشخص و متمایز طراحی و بافته می‌شوند و برخی از این رنگ ها عبارتند از:

سفید برفی، سفید شیری، مشکی، سورمه ای، بژ روشن، بژ سیر، خاکی روشن، خاکی سیر، آبی نفتی، آبی روشن، آبی فیروزه ای، آبی الماسی، سبز یشمی، سبز سیدی، سبز ساق چناری، سبز سدری، سوخته ای، دارچینی روشن، دارچینی سیر، مله ای شتری، مله ای زیتونی، گوجه ای، طوسی سیر، طوسی روشن، کرم کاهی، کرم شسته، مسی سیر، مسی روشن، مسی پوست پیازی، قهوه ای سیر، قهوه ای روشن.

قالی قم با پرکردن فضاهای رنگی با تنوع بسیارو تقسیم فرش به سطوح رنگی مختلف با استفاده ازنقوش، زیبایی رنگی خود را بیشتر بروزمی دهد. این زیبایی در رنگ مخصوصا در قالی ابریشم قم و با توجه به خاصیت جلای نوری نخ ابریشم، شفافیت و درخشش ویژه ای یافته  و جلوه ای خاص از نظر نور و شدت رنگی ایجاد می‌کند.

همچنین تنوع رنگی و سایه گذاری های متنوع،از دیگرعوامل زیبایی رنگی قالی قم به شمارمیرود.