قالی پازیریک قدیمی ترین و کهن ترین فرش کشف شده در جهان می باشد که کمتر کسی در بین دوست داران قالی بافی وجود دارد که نام آن را نشنیده باشد. فرش پازیریک را می توان نماد تاریخ و تاریخچه هنر قالی بافی و فرش دستباف معرفی کرد که با کشف آن در کشور روسیه بسیاری از ابهامات موجود در مورد قدمت این هنر مشخص شد. اما سوالات بسیاری در مورد این قالی وجود دارد، اینکه قالی ایرانی می باشد یا خیر؟ ویژگی های این فرش و نقوش استفاده شده در آن به چه شکل می باشد و امروزه در کجا نگهداری می شود؟ این موارد از جمله مهمترین آنها می باشد.

ما در این مقاله از فرش فراهان قصد داریم پس از یک معرفی کلی در مورد تاریخچه قالی پازیریک به سراغ بررسی نشانه هایی می رویم که به شما نشان می دهد قدیمی ترین و کهن ترین فرش جهان به کدام کشور تعلق دارد؟ و همچنین تلاش کردیم تمام سوالاتی که در مورد این قالی مطرح شده است را به طور دقیق پاسخ دهیم.

تاریخچه قالی پازیریک

در سال 1328 هجری شمسی بود که پیدا شدن قالی پازیریک مانند یک بمب توجه جهان و دوست داران فرش را به خود جلب کرد و در کشور روسیه توسط سرگی رودنکو روس، به جهانیان معرفی شد.

این فرش فوق العاده در یک گور یخ زده از فرامانروایان سکایی (مردمان کوچ نشین ایرانی تبار) در منطقه ای از سیبری به نام رشته کوه های آلتای (ما بین کشورهای روسیه، مغولستان، قزاقستان و چین) توسط رودنکو و گروهش کشف شد و علت نام گذاری این قالی به پازریک نیز منطقه کشف آن می باشد.

پس از پیدا شدن این فرش موضوع اصلی که باعث تعجب همگان شد، تخمین تقریبی بافت آن می باشد. با بررسی های انجام شده بر روی قالی پازیریک ، تاریخ بافت این قالی به 400 سال پیش از میلاد یعنی 2500 سال قبل نسبت داده شد که درک این موضوع برای کارشناسان حوزه فرش بسیار سخت بود.

پیدا شدن قالی با این قدمت و این میزان از سالم بودن؟!!!! موضوعی که شاید از لحاظ منطقی تا قبل از پیدا شدن این فرش غیر ممکن بود.

از طرف دیگر کشف قدیمی ترین و کهن ترین قالی جهان با این همه نقوش فوق العاده در منطقه ای به جز بین النهرین، یونان و مصر نیز نکته ویژه ای قالی می باشد.

بیشتر بخوانید: ساختار فرش دستباف و شناخت 6 بخش اصلی در آن

ویژگی ها و مشخصات قالی پازیریک

• از لحاظ شکل ظاهری این قالی تقریباً مربعی شکل می باشد و دارای ابعاد دقیق 1.98 متر در 1.89 می باشد.
• گره های استفاده شده در قالی پازریک متقارن یا همان ترکی می باشد.
• رج شمار آن به طور تقریبی 3600 گره در دسی متر مربع می باشد.
• جنس نخ استفاده شده در فرش پازریک نیز پشم با مرغوبیت بسیار بالا می باشد.
• نقوش استفاده شده در این قالی بسیار متنوع و گسترده می باشد.
• رنگ بندی قالب استفاده شده در این فرش دستباف ، قرمز می باشد.
• تار این قالی اندکی کشیده شده و پودرهای آن نیز به تعداد سه یا چهار بار بین هر دو ردیف گره پیچ شده است.
• طرحی و نوع بافت این قالی بسیار پیشرفته و کامل می باشد و نسبت به زمان خود اثری بی نظیر می باشد.
• قدیمی و کهن بودن این قالی باعث شده که آزمایشات رادیواکتیو که برای تشخیص قدمت آن بکار می رود نتایج متفاوتی را به همراه داشته باشد و نتوان سال بافت آن را دقیق مشخص کرد.

آیا فرش پازیریک ایرانی می باشد؟

موضوع مورد بحثی که همیشه در مورد آن بین کشورهای مختلف و کارشناسان آنها مطرح بوده است محل دقیق بافت قالی پازیریک می باشد.

قبل از اینکه بخواهیم هرگونه نظر یا بحثی را در مورد خواستگاه اصلی این فرش بیان کنیم باید به یک نکته مهم اشاره کرد:

چیزی که به طور قطع می توان در مورد این موضوع بیان کرد، نسبت دادن قالی که 2500 سال از بافت آن می گذرد و در کوهستان های سیبری کشف شده است، به منطقه خاصی کمی سخت و به نوعی تنها بر اساس حدس و گمان ها می باشد و نمی توان هیچ نظر 100 درصدی در مورد آن بیان کرد.

به همین خاطر ما سعی داریم در ابتدا مهمترین و اصلی ترین نظریه های کارشناسان این عرصه، چه در ایران و چه در خارج از کشور را در مورد خواستگاه این فرش را به طور خلاصه بیان کنیم:

نظریه تاریخ نویسان فرش در مورد پازریک

سرگی رودنکو(کاشف قالی): این پژوهشگر اعتقاد دارد که قالی پازریک از لحاظ طراحی بسیار شبیه به نگاره های تخت جمشید می باشد و آن را برای انسان تداعی می کند.

جنی هاسکو: یکی از بزرگترین محققان و پژهشگران بر این باور است که این قالی و نقشه آن بسیار شبیه به سایر وسایل قدیمی و کهن سیبری می باشد و در واقع این فرش دارای تاریخچه ای مربوط به همان منطقه می باشد ولی شاید ایده آن از نقطه ای دیگر گرفته شده باشد.

جیمز اوپی: او نیز که یکی از بزرگترین فرش شناسان معاصر به حساب می آید بر این باور است که فرش پازریک بافته عشایر بیابانگرد همان نواحی می باشد.

دیوید استروناخ: از تاریخ نویسان برجسته بر این باور است که نقشه و طراحی اینپازریک بدون شک مربوط به ایران می باشد، اما این احتمال وجود دارد که عشایر همان نواحی این قالی را بر اساس یک نقشه ایرانی بافته باشند.

علی حصاری: یکی از کارشناسان برجسته ایرانی به رد دو ایده جمیز اوپی و جنی هاسکو نظریه خود را اینگونه بیان می کند:

این امکان وجود ندارد که طراحی و بافت این اثر کار عشایران زمان های قدیم و کهن باشد، دلیل این موضوع را در پختگی و نوع طراحی پیشرفته این قالی می باشد که نشان می دهد اثر به احتمال فراوان در مناطق شهری آن زمان ها بافته شده است.

از طرفی دیگر در مورد جنی هاسکو نیز بیان می کند که وی تلاش کرده با پخش کردن طراحی و بافت این قالی به مناطق و نواحی مختلف، همه را به شکلی راضی نگه دارد، در حالی که واقعیت این نمی باشد.

دلایل ایرانی بودن پازریک

نظر کارشناسان را در قسمت قبل در مورد قالی پازیریک به دقت بررسی کردیم و خیلی از ما ایرانی ها بر این باور هستیم که این فرش در قدیم ، توسط ایرانیان بافته شده و دلایلی محکمی نیز برای این موضوع وجود دارد که با هم بررسی خواهیم کرد.

1. غنی بودن تاریخی و قدرت همیشگی ایرانیان در قالی بافی و بافت فرش دستباف . چه کشورها و حکومت های سایر نقاط جهان قبول کنند و چه نکنند، ایران همیشه یکی از مهمترین قدرت های بافت فرش در زمان های طولانی می باشد و وقتی از یک قطعه تاریخی صحبت می شود به احتمال زیاد باید منتظر یافتن اثری از ایران باشیم.

2. قالی پازیریک و طراحی آن بدین شکل می باشد که از لحاظ ظاهری بسیار شبیه به نقوش هک شده در تخت جمشید در دوران هخامنشان می باشد.

3. از لحاظ رنگی نیز این قالی از رنگ های سرخ، نارنجی، زرد، سبز و آبی بافته شده است که جز رنگ های رایج در بافت فرش های ایرانی می باشند و از طرفی تم کلی فرش پازیریک از لحاظ رنگی، قرمز می باشد. قرمزی که در دوره هخامنشان در ایران یکی از تم های رنگی اصلی به حساب می آمد.

4. اما مهمترین مورد طرح و نقشه این قالی می باشد که این موضوع را بیشتر نمایان می کند. مواردی که در نقشه این فرش می توان به آن در مورد ایرانی بودن اشراه کرد به این شرح می باشد:

• استفاده از تصاویر حیوانی افسانه ای، شبیه به شیر بالدار – معروف به گریفین – که از حیوانات اسطوره ای دوران ایران باستان و من جمله دوره‌ی هخامنشی است.
• گوزن زرد یکی ازحیوان های قدیمی و بومی ایران می باشد که در این قالی نقش ۲۴ مورد از این گوزن های زرد (شاخ پهن) را مشاهده خواهیم کرد.
• یکی از نقوشی که در تخت جمشید و سنگ تراش های آن بسیار مشاهده می کنیم، “اسب سوارانی می باشد که به طور دو نفر در میان به تناوب بر روی اسب ‌ها نشسته یا در کنار آن ایستاده اند” حال جالب است بدانید به تعداد 28 بار از این نقوش در حاشیه پازیریک استفاده شده است.

نتیجه گیری و محل نگهداری

قالی پازیریک در حاضر در کشور روسیه و در شهر سن پترزبورگ، در موزه آرمیتاژ نگهداری می شود.

این قالی در ابتدای کشف شدن در بخش هایی از آن به خاطر ارتباط مستقیم با رطوبت، پوسیدگی بالایی را مشاهده می کنید که البته توسط کارشناسان و متخصصان، این بخش ها ترمیم شده است.

در پایان نیز باید بار دیگر تاکید کرد که بسیاری از شواهد و دلایل نشان می دهد که قالی پازیریک بک فرش ایرانی می باشد، اما نباید فراموش کرد که این موضوع کاملاً حدسی می باشد و نمی توان به طور قطع در مورد فرشی که در 2500 سال پیش بافته شده است نظر قطعی داد.