پرداخت فرش دستباف یا روگیری یکی از مهمترین مراحل تولید و عرضه فرش و تابلو فرش های دست بافت می باشد که قبل از ارائه قالی به بازار و مراکز فروش انجام میشود. اما سوالی که برای خیلی از دوست داران هنر قالی بافی وجود دارد که اینکار به چه شکلی انجام میشود؟

ما در این مقاله از فرش فراهان قصد دارم به طور دقیق فرایند پرداخت فرش دستباف را بررسی کرده و مراحل انجام آن را برای شما توضیح دهیم. پس توصیه میکنیم حتماً تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.

پرداخت فرش دستباف چیست؟

فرش دستباف دارای سه بعد اصلی میباشد. بعد اول: طول یا تار – بعد دوم: عرض یا پود و بعد سوم: گره یا پرز . عمل پرداخت به طور مستقیم با بعد سوم یعنی پرز فرش ارتباط دارد. پرز قالی دقیقاً همان نخ هایی(خامه) می باشد که شما پا روی آن میگذارید و راه میروید. این پرزها به طور طبیعی در زمان بافت قالی چون با کار دست انجام میشود دچار ناهمواری هایی میباشد که باعث می شود جلوه و زیبایی آن تحت تاثیر قرار بگیرد و به همین خاطر با استفاده از یک روش خاص این ناهمواری ها باید از بین میرود که به اینکار در اصطلاح پرداخت فرش دستباف گفته می شود.

اگر بافت فرش دست بافت را از نزدیک مشاهده کنید متوجه خواهید شد که بسیاری از نخ های سطح آن نامنظم و تا حدی دارای یک شلختگی می باشند که باعث میشود زیبایی و جلوه اصلی قالی مشخص نشود و به همین خاطر لازم است قبل از فروش آن این موضوع رفع شود و در واقع عمل پرداخت با دو هدف اصلی انجام میشود:

1. صاف و یکدست نمودن سطح فرش
2.  نمایان کردن طرح ها و رنگ های اصلی فرش

زمان انجام پرداخت قالی

خب تا اینجا متوجه شدیم که برای حذف خامه یا پرز‌های اضافه قالی از روی سطح آن نیاز به انجام پرداخت فرش دستباف داریم؛ اما سوالی که اینجا پیش می آید این است که اینکار به چند روش انجام میشود؟

دقت کنید که عمل پرداخت فرش دستباف و روگیری یک امر ضروری و واجب است و اینکار باید انجام شود و اینطور نیست که برای بعضی از فرش ها کار پرداخت انجام نشود. اما اینکار به طور کلی در دو زمان اصلی صورت میگیرد:

1. در حین بافت قالی
2. پس از پایان بافت قالی

1. پرداخت در حین بافت قالی

عمل پرداخت در حین قالی بافی به یک روش و با استفاده از قیچی صورت میگیرد و توسط خود قالیباف انجام میشود. در اینکار قالیباف پس از بافت 2 رج (بعضی اوقات 4رج) اضافی سر پرزها را با استفاده از قیچی کوتاه میکند و بخشی مهمی از عمل پرداخت توسط خود قالی باف انجام میشود.

اینکار برحسب شیوه سنت های قالیبافی در برخی استان ها و شهرهای ایران انجام میشود؛ بافندگان اصفهان، کاشان،قم ،اراک، ورامین،آذربایجان و برخی از نواحی غرب کشور  اصولاً از پرداخت حین قالی بافی استفاده میکنند.

مزیتی که استفاده از پرداخت در زمان بافت قالی و با استفاده از قیچی دارد این است که قالیباف بعد از کوتاه کردن پرزها میتواند نقش و نگارها را به طور دقیق تر و واضح تر مشاهده کند و اگر مشکل و یا خطایی در بالازدگی، شکستگی طرح و … مشاهده کند آن را به موقع شناسایی و برطرف کند.

2. پرداخت پس از پایان بافت قالی

گفتیم برخی از بافندگان شهرهای ایران از عمل پرداخت یا قیچی زدن در حین قالی بافی استفاده میکنند اما بافندگان بعضی از مناطق ایران مثل مناطق کرمان، شمال خراسان (مشهد،سبزوار، کاشان) ترجیح میدهند که کار پرداخت را بعد از پایان بافت فرش و انتقال قالی به کارگاه های پرداخت و توسط پرداخت‌گران انجام دهند.

نکته ای که باید دقت کنید این است که عمل پرداخت فرش دستباف بعد از پایان بافت قالی هم برای فرش هایی که پرداخت در حین قالی بافی برای آنها انجام نشده است استفاده میشود و هم برای فرش هایی که کار پرداخت در حین بافت را نیز انجام داده اند. یعنی چه بافنده از پرداخت قیچی در زمان بافت استفاده کرده باشد و چه نکرده باشد در هر صورت باید عمل پرداخت بعد از پایان کار صورت پذیرد.

پرداخت پس از پایان کار به دو روش اصلی انجام میگیرد که بسته به نوع مواد اولیه استفاده شده در قالی و نحوه بافت آن؛ یکی از آنها یا ترکیبی از آنها استفاده میشود:

الف) پرداخت دستی یا سنتی

ب) پرداخت ماشینی یا نوین

الف) پرداخت دستی فرش

این روش پرداخت یا روگیری همانطور که از نام آن قابل تشخیص است با استفاده از دست و توسط استادکار پرداخت و بدون استفاده از هیچ ماشین برقی انجام میشود. روش کار به این شکل میباشد که استادکار با یک تیغ روی سطح فرش به طور مداوم میکشد تا پرزهای بلند و ناهمواری ها از روی سطح قالی حذف و جدا شود.

استادکار پرداخت در روش دستی از تجهیزات خاصی استفاده میکند؛

1. تیغ پرداخت: تیغ پرداخت که مهمترین وسیله برای کار پرداخت میباشد. این تیخ اصولاً با دست ساخته میشود و از لحاظ ظاهری بسیار شبیه به تیغه تبر می باشد و با این تفاوت که دسته آن باید به شکلی طراحی شود که هم سطح با تیغه باشد تا زمانی که استادکار تیغه رو روی فرش میکشد با قرار دادن دسته آن روی سطح فرش از ایجاد پستی و بلندی در قالی جلوگیری شود و کل سطح فرش یه اندازه سیقلی و صاف شود.

2. سنگ پرداخت: تیغ پرداخت باید بسیار تیز باشد تا جایی که گفته میشود تیزی آن باید به اندازه تیزی تیغ اصلاح صورت باشد! به همین خاطر استادکار پرداخت اس زنگ مخصوصی استفاده میکند تا کار تیز کردن این تیغ را به طور مداوم انجام دهد.

3. قیچی پرداخت: در محل هایی که تیغ پرداخت خیلی خوب نمیتواند عمل کند مثل حاشیه ها و لیه های فرش، استادکار با استفاده از قیچی که دارد کار پرداخت را انجام میدهد.

4. بیل پرداخت : وسیله ای که شبیه بیل دستی می باشد و استادکار از آن برای رفع جویدگی های فرش استفاده میکند.

5. تخته پرداخت: برای انجام کار پرداخت فرش دستباف لازم است که قالی به طور کامل روی یک سطح صاف و یکدست پهن شود که استادکاران از یک تخته بزرگ برای اینکار استفاده میکنند و فرش را روی آن پهن میکنند.

6. بطری اسپری آب: در پرداخت دستی فرش لازم است که قالی کمی مرطوب شود و به همین خاطر استادکارها اسپری های آبی شبیه به بطری شیشه شور دارند که قبل از شروع کار کمی آب روی فرش اسپری میکنند.

ب) پرداخت ماشینی فرش

پرداخت فرش دستباف نیز قطعا مانند بسیاری از حرفه های دستی دیگر از تکنولوژی عقب نمانده و ماشین هایی طراحی شده است تا اینکار را آسان کنند.

ماشین های پرداخت فرش دقیقاً کار تیغ پرداخت را انجام میدهند و با کشیدن آنها روی سطح فرش پستی و بلندی های آن و پرزهای اضافی حذف میشوند. لازم است به این نکته نیز دقت شود که استفاده از این ماشین ها نیز لازم است به فرد حرفه ای اینکار سپرده شود چون ممکن است با یک خطا مقدار زیادی از ارزش و کیفیت قالی از بین برود.

اگر پرزهای قالی با این ماشین ها بیش از اندازه کوتاه شود باعث میشود که ارزش آن به شدت کم شود و در اصطلاح به آن ته خواب یا خواب کوتاه میگویند. اگر قصد خرید فرش را دارید برای پی بردن به این موضوع که فرشی بدرستی روگیری شده است یا خیر؟ سطح آن را بررسی کنید تا یک دست باشد و از طرفی با کشیدن دست روی پرزهای آن مطمئن شوید که پرزها در زیر دست شما قابل لمس باشد والا فرش بیش از انداره پرداخت شده است و خواب کوتاه میباشد.

چه روش پرداخت فرش دستباف بهتر است؟

باید گفت این سوال اشتباه میباشد! چون روش پرداخت بسته به نوع فرش میتواند تغییر کند و هر فرش با توجه به نحوه بافت و الیاف بکار رفته در بافت آن از یکی از این روشهای پرداخت یا ترکیبی از آنها استفاده میکند.

به طور مثال برای فرش هایی که بیش از 30 درصد از الیاف آن از ابریشم باشد به هچ وجه نباید از روش پرداخت ماشینی استفاده کرد زیرا گرمایی که ماشین پرداخت روی سطح آن ایجاد میکند باعث سوختگی در الیاف ابریشمی میشود.

از طرفی فرش های پشمی به خاطر الیاف بلندتر و مقاومتری که دارند به این شکل پرداخت میشوند که در ابتدا فرش پس از پایان بافت یکبار با پرداخت ماشینی پرزهای آن کوتاه میشود و سپس به استادکار تحویل داده میشوند که کار پرداخت دستی را روی آن صورت بگیرد و سپس پس از پایان کار فرش برای شستشو به محل شستن میرود و سپس بعد از خشک شدن دوباره قالی پیش استادکار پرداخت آورده میشود تا اگر اصطلاحی لازم است روی آن انجام دهد و پرزهای اضافی را حذف کند.

فرش دستباف خام برای اینکه تبدیل به یک قالی مناسب برای فروش تبدیل شود باید حتماً فرایند روگیری را به طور صحیح طی کند. در صورتی که در مورد پرداخت فرش دستباف و مراحل آن با سوالی همراه شدید آن را در قسمت نظرات با ما به اشتراک قرار دهید.