فرش دستبافت ایران در ابعاد و اندازه های متنوعی تولید و در بازار عرضه می شود. این ابعاد به چند گروه عمده قابل تقسیم هستند که بهتر است خریداران فرش دستباف، برای تسلط بر ادبیات رایج در داد و ستد قالی به آن ها آشنایی کافی داشته باشند.

عمده اصطلاحات رایج در اندازه های فرش دستباف،عبارتند از:

قالی: به فرش های تولیدی بزرگتر از2 در3 متر در بازار،اصطلاحا قالی گفته می شود.

قالیچه: به فرش های تا ابعاد 4 متر مربع و با اندازه های متعارف 1.5 در 2.5 متر تا 170 در230 سانتیمتر،قالیچه میگویند.

پرده ای: به فرش هایی تا اندازه 6 متر مربع و بزرگتر از 4 متر با طول و عرض تقریبی 180 در 280  سانتیمتر، پرده ای گفته می شود. در برخی مواقع پرده ای را با قالیچه یکی در نظر می گیرند.

کلگی: کلگی یا سرانداز  یا میان قالی  به طول 3 تا 4 متر و عرض پهن تر از کناره و معمولا 120 تا 150 سانتی متر می باشد که جهت مفروش کردن بین دو قالی یا قسمت سر قالی در عرض استفاده می شود.

کناره: کناره به فرشی گفته می شود که معمولا با عرض یک متر و کمتر و طول 3 برابر و بیشتر از عرض می باشد. مانند فرش 1 متر در 3 متر.

ذرع و نیم: اندازه اصلی فرش های ذرع و نیم 168 در 112 ترکی و 156 در 104 سانتی متر فارسی است ولی در بازار، فرش های با ابعاد یک در یک و نیم متر را ذرع و نیم می گویند.

بیشتر بخوانید: رجشمار فرش دستباف چیست و چگونه محاسبه می شود؟

سجاده ای: جا نمازی یا سجاده ای با طرح محرابی و عموما جهت استفاده در ادای نماز بر روی آن بافته می شود. این فرش ها عموما در اندازه 80 در 110 سانتی متر می باشند.

پشتی: یکی از کوچکترین اندازه های رایج فرش با نام پشتی یا پادری شناخته می شود و اندازه تقریبی این نوع فرش 70 در 50 سانتی متر می باشد.

ابعاد و اندازه های دیگری نیز در برخی مواقع مورد مصرف است که به علت استفاده نادر این اصطلاحات، از توضیح آنها خودداری شده است مانند خرک ، ذرع و چارک و …

روش اندازه گیری ابعاد فرش چگونه است؟

با توجه به اینکه فرش دستبافت و محصولات دستی به جهت ویژگی های خاص خود از استانداردهای مشخص به ویژه در ابعاد و اندازه های دقیق پیروی نمی کنند، لذا در اندازه گیری مساحت قالی ها باید دقت کافی به خرج داد. زیرا اشتباه در اندازه گیری دقیق طول و عرض فرش و محاسبه آن ،علاوه بر ضرر مالی باعث پنهان ماندن برخی عیوب قالی نیز خواهد شد.

در اندازه گیری ابعاد فرش باید توجه داشت که واحد اندازه گیری بر حسب متر بوده و متر مورد نظر از نوع نواری پارچه ای و مندرج به سانتی متر و میلی متر خواهد بود.

برای اندازه گیری ابعاد فرش ابتدا فرش را در سطحی صاف پهن می کنیم به طوری که هیچ گونه چین و چروک نداشته باشد.

برای اندازه گیری طول و عرض در فرش های بزرگتر از 6 متر مربع ،سه قسمت از عرض یا طول فرش ( کناره ها و وسط) را اندازه می گیریم و میانگین آن را محاسبه می کنیم. ولی برای اندازه گیری فرش های بزرگتر از  3 در4 متر یا طول بیشتر از4 متر از پنج  قسمت یا بیشتر، عرض فرش را اندازه گیری و میانگین می گیریم.

باید توجه داشت در اندازه گیری طول فرش قسمت ریشه ها و گلیم بافت فرش جزو ابعاد محاسبه نخواهد شد. مگر اینکه قسمت گلیم فرش به لحاظ طرح و نقش برجسته و خاص نقش مهمی در طرح فرش داشته باشد. مثلا از زری بافی یا سایر تکنیک های بافت های تزئینی استفاده شده باشد که بر حسب توافق خریدار و فروشنده اندازه آن به طول قالی افزوده می شود.

در اندازه گیری عرض فرش نیز قسمت شیرازه قالی جزو عرض قالی محاسبه نمی شود. میزان دقت اعمال شده در اندازه گیری ابعاد فرش تا یک سانتی متر خواهد بود.

در اندازه گیری ضخامت فرش، تنها طول پرز بالای سطح فرش مورد نظر می باشد.(بالاتر از سطح گلیم باف فرش)

در ارزیابی فرش ها و محاسبه قیمت بر اساس ابعاد فرش باید دقت داشت که فرش های بزرگ پارچه در صورت برخورداری از استانداردهای معین و نداشتن عیوب مربوط نسبت به فرش های کوچکتر و با اندازه های شناخته شده ( تا ۱۲ متر مربع) از ارزش بیشتری برخوردارند. فرش های عشایری بزرگ پارچه ( بزرگتر از ۹ متر) نیز با توجه به محدودیت های بافت فرش بزرگ پارچه در میان عشایر و کم یاب بودن آن ها از ارزش بیشتری برخوردارند.

متداول ترین روش ارزیابی فرش در بازارهای داخلی، توجه به تراکم گره های فرش است. یعنی محاسبه تعداد گره هایی که در یک سطح معین مانند گره ذرعی، اینچ مربع یا دسی متر مربع جای می گیرند و هرچه تعداد این گره ها در واحد سطح مورد نظر بیشتر باشد فرش ارزش و قیمت بیشتری خواهد داشت بنابراین، محاسبه ابعاد دقیق قالی مهم است.

باید توجه داشت که این روش صرف نظر از ارزش های تاریخی و زیبایی شناسی فرش می باشد چرا که در این صورت بسیاری از قالی های روستایی و عشایری در درجه پایین تری از ارزش ریالی قرار خواهند گرفت.