نقشه فرش دستباف را به طور قطع می توان پلان کاری و برنامه اجرایی بافت و تولید یک قالی دست بافت دانست. شما زمانی می توانید یک تابلو فرش با کیفیت و زیبا ببافید که بتوانید جدیدترین و جذاب ترین طرح هایی که مردم دنبال آن هستند را تولید کنید، برای اینکار شما نیاز به یک ساختار و نمای دقیق از تابلو فرش خود دارید که این ساختار همان نقشه شما می باشد.

ما در این مقاله از فرش فراهان سعی داریم برای شما در ابتدای کار یک نمای کلی در مورد نقشه فرش دستباف ارائه کنیم و در ادامه به بررسی تخصصی تر و شناخت انواع نقشه ها می پردازیم و تلاش می کنیم  طرح ها و نقشه های ساده و در عین حال محبوب را برای شما به طور کامل و دقیق بررسی کنیم.

نقشه فرش دستباف و شناخت کلی آن

وقتی نام نقشه فرش دستباف را می شنویم اولین موضوعی که شاید ذهن ما را به خود جذب کند این است که اصلاً چرا اینقدر روی این موضوع تاکید می شود و این میزان اصرار ما برای استفاده از یک نقشه با طراحی مناسب و زیبا چیست؟

اگر بخواهیم راحت به این موضوع پاسخ دهیم باید بگوییم به هیچ وجه شما نمی توانید یک تابلو فرش نفیس و ارزنده را بدون استفاده از نقشه تولید کنید، هر چقدر بافنده شما فردی حرفه ای و خبره باشد باز هم توانایی بافت یک قالی با کیفیت و بی نقص را بدون استفاده از نقشه نخواهد داشت.

در واقع شاید نقشه فرش دستباف شرط کافی برای تولید یک قالی نفیس نباشد اما به طور قطع یکی از مهمترین شرط های لازم برای اینکار می باشد، زیرا نقشه زیربنای کار شما به حساب می آید.

اهمیت این موضوع آنقدر بالاست که حتی نقش کشی سنتی به عنوان یک شغل و یک حرفه انتخاب می شود و گاهاً طرح ها و نقشه هایی را پیدا می کنید که قیمت های بسیار بالایی دارد، این موضوع تا جایی پیش رفته که نرم افزارهای کامپیوتری  تخصصی نیز برای اینکار طراحی شده اند که بتوانند جدیدترین و زیباترین نقشه ها را به صورت دقیق آماده کنند.

انواع طراحی نقشه فرش دستباف

نقشه فرش دستباف دارای انواع مختلف و در عین حال نوع تقسیم بندی متفاوتی می باشد که اگر به طور کلی بخواهیم به این موضوع نگاه کنیم باید گفت این دسته بندی ها در دو نوع دستی (سنتی) و رایانه ای می باشد. در ادامه به طور کامل هر دو این موارد را به طور دقیق و تا حد ممکن ساده برای شما توضیح و بررسی خواهیم کرد.

الف) طراحی نقشه فرش دستباف به صورت دستی

به طور کلی طراح نقشه فرش دستباف که به صورت دستی و سنتی کار می کند، کاری بسیار دقیق و سختی را انجام می دهد و به صورت ذهنی و یا با استفاده از الگو، طرح خودش را بر روی کاغذ شطرنجی پیاده می کند.

باید گفت نکته ای که در طراحی نقشه بسیار مهم است موضوع تراکم در بافت فرش می باشد، طراح بعد از رعایت این مورد بر روی کاغذهای شطرنجی مخصوص، متناسب با رج شمار طراحی یا به اصطلاح نقطه چینی می کند.

پس اگر ما قصد طراحی نقشه تابلو فرش را داریم، نیاز داریم برای نقشه فرش دستباف دو کار را انجام دهیم: اول اینکه ابعاد، طول و عرض فرش را محاسبه کنیم. مورد دوم نیز، تعیین تعداد چله هایی است که در عرض باید کشیده شود.

بعد از این موضوعات لازم است که شما کاغذ شطرنجی برای طراحی نقشه تابلو فرش خود تهیه کنید. کاغذ شطرنجی همانطور که از نامش پیداست، کاغذی جدول بندی شده می باشد که هر مربع آن به ده خانه طولی و ده خانه عرضی تقسیم می شود که در واقع هر مربع کوچک آن علامت یک گره است.

در ادامه چند نکته مهم در مورد نقشه فرش دستباف بیان می کنیم که لازم است آنها را بدانید و سعی کنید اگر دوست دارید در این زمینه فعالیت کنید، آنها را رعایت کنید.

1) مراحل نقشه کشی دستی

همانطور که تا اینجا کار اشاره کردیم نقش کشی یک هنر و تخصص می باشد و شما لازم است که در انجام آن به طور حرفه ای عمل کرده و سعی کنید با انتخاب طراحی های جدید و سنتی تنوع و کیفیت در بافت فرش های دست بافت را افزایش دهید. شما برای اینکار لازم است چهار گام اصلی را سپری کنید.

• برای آغاز کار طراحی نقشه فرش دستباف لازم است، با مدادی کردن طرح، خطوط کلی بر روی کاغذ شطرنجی ایجاد کنید.
• در ادامه کار لازم است که  تصویر کشی و رسم کردن خط هایی انجام شود که در بخش اول(مداد زنی) آنها را ایجاد کرده اید.
• بعد از انجام این موارد شما به سراغ رنگ کردن نقش و نگارهایی می روید که در قسمت های قبلی آنها را طراحی کرده اید.
• در پایان نیز به سراغ کناره ها و حاشیه های نگاره هایی که طراحی شده اند می روید و آنها را نقطه چین می کنید، با این کار شما حاشیه های کار را با نقطه چین دقیق تر خواهید کرد و بافنده ها برای استفاده از آنها کار راحت تری خواهند داشت.

نکته: لازم است بدانید در نقشه فرش دستباف هر نقطه رنگ آمیزی شده در کاغذ شطرنجی نماینده یک گره می باشد که بافنده باید از آن در زمان بافت استفاده کند.

2) انواع نقشه دستی از نظر خطوط ترسیمی

بعد از انجام مرحله اول در بالا، شما در طراحی نقشه فرش دستباف خود با سه گزینه برای انجام ترسیم خطوط نقشه تابلو فرش خود رو به رو می شوید که می توانید متناسب با نیاز خود یکی از این سه روش را انتخاب کنید.

روش اول) استفاده از خطوط ترسیم شکسته و هندسی می باشد که سنتی ترین نوع طراحی نقشه فرش دستباف می باشد، که همچنین در آن ترسیم ها با خطوط افقي ، عمودی و مورب انجام مي گیرد و بیشتر در مناطق عشايری و ترکمن صحرا استفاده می شود.

در روش ترسیم شکسته بیشتر طراحی های نقشه، ذهنی بوده و به نوعی می توان گفت خلاقیت اولویت اصلی کار می باشد.

روش دوم)   ترسیم نقشه با خطوط منحنی یا گردان یکی از رایج ترین گزینه های ترسیم می باشد؛ در این نوع نقشه کشی شما می توانید از خطوط منحنی در تمام سطح نقشه استفاده کنید. این روش که از زمان ایلخانان رواج پیدا کرد بیشتر مورد استقبال بافنده های شهری و مراکز قالیبافی قرار گرفت و به نوعی جدیدترین نوع ترسیم به حساب می آید.

برای انجام این روش ترسیم شما مجبور به استفاده از کاغذ بافت هستید و تقریباً انجام آن بدون این کاغذ غیر ممکن می باشد.

روش سوم) روش تلفیقی آخرین گزینه شما برا انتخاب می باشد که در اصل به خودی خود روش ترسیمی مجزایی به حساب نمی آید و در واقع به شما این حق انتخاب داده می شود که متناسب با طراجی مد نظر خود، تلفیقی از دو روش بالا را استفاده کنید.

بیشتر بدانید: فرش دستباف سلطان آباد | بررسی کامل ویژگی ها و مشخصات

3. انواع نقشه فرش دستباف از نظر بافت

تا اینجای کار احتمالاً به این موضوع پی برده اید که نقشه کشی و طراحی آن کاری سخت و وقت گیر می باشد، به همین خاطر بسیاری از طراحان فرش برای صرفه جويي در وقت و مواد مصرفي معمولاً بخشهای تكراری نقشه را طراحي نمی کنند.

اینکار باعث می شود که در طراحی نقشه فرش دستباف مدل های مختلفی ایجاد شود که ما در ادامه آنها را برای شما معرفی خواهیم کرد.

الف) نقشه ربعی یا 1/4

در نقشه فرش دستباف وقتی قالی شما یک قسمت از متن آن با سه چهارم بقیه متن، یعنی طرفین و بالا و پایین همان قسمت قرینه باشد، شما می توانید از این نوع نقشه ها استفاده کنید.

در واقع به ترسیم یک چهارم نقشه متن تابلو فرش اکتفا می شود و برای ترسیم حاشیه نیز بخشی که مرتب تکرار شده ترسیم می شود، اما این موضوع همیشه قابل اجرا نیست و در حواشی که تکرار اتفاق نمی افتد (مانند نقشه های درباری) مجبوریم که تمام حاشیه را ترسیم کنیم.

ب) نقشه قدی یا 1/2

استفاده از این نوع نقشه فقط در مورد قالیچه ها معمول است، همانطور که از نام آن نیز می توان حدس زد، ابعاد این نقشه معادل با نیمی از عرض و تمام طول قالیچه است. در حقیقت نقشه قدی، نیمی از فرش است که قرینه نیمه دیگر است.

ج) نقشه قالیچه تمام یا سراسری

این گونه نقشه نیز مانند نقشه قدی برای قالیچه ها ترسیم می یابد و زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که حاشیه غیر تکراری باشد، در این حالت طراح کاری جز ترسیم تمام نقشه قالیچه ندارد.

در این نوع ترسیم تعداد خانه های نقشه درست مساوی تعداد خانه های موجود در تمامی فرش است، که می توان نقشه های شکارگاهی و گلدانی را از معروف ترین نوع این نقشه ها دانست. در خیلی از طراحی های فرش دستباف بختیاری نیز از این موضوع استفاده شده است.

د) نقشه تکراری یا واگیره

این نوع نقشه فرش دستباف ، نقشه ای از یک طرح است که در تمام متن قالی شما تکرار می شود و اصطلاحاً «واگیره» نامیده می شود. در این نوع طراحی تعداد اوراق لازم در نقشه ها بستگی به ابعاد طرح واگیره شونده دارد و به طور کلی از یک ورق تجاوز نمی کند.

ب) طراحی نقشه فرش دستباف با رایانه

همانطور که باید تا اینجا کار حدس زد باشید درسته که نقشه کشی سنتی و دستی کاری اصیل و پر ارزش می باشد که در عین ساده بودن می تواند یک اثر هنری جذاب خلق کند، ولی اینکار سخت و زمان بر نیاز به راه حلی برای آسان شدن دارد، که این راه نیز امروزه پیدا شده و مورد استفاده قرار می گیرد.

استفاده از ترسیم های رایانه ای برای نقشه حدوداً سه دهه می باشد که برای کمک به بافندگان تابلو فرش ها پا به عرصه نمایش گذاشته است که به شدت نیز مورد استقبال و محبوبیت قرار گرفته است.

جدیدترین نرم افزارهایی که در زمینه نقشه کشی فرش ایجاد شده اند باعث سرعت بخشیدن چشمگیری در اینکار شده است، همچنین اینکار صرفه جویی بسیار بالایی در زمان و منابع را به همراه داشته است.

از مزایای مهم استفاده از این ابزارها می توان به راحت کردن کار تعویض رنگ ها و مقلوب کردن و یا ترکیب رنگی با رنگ های دیگر دانست. برنامه های رایانه ای همچنین این امکان را به طراحان داده است که بتوانند کار خود را در هر مرحله ای که می باشد ادیت و ویرایش کنند تا بتوانند برای تولید فرش دستباف مدرن و سنتی در زیباترین حالت ممکن تلاش کنند.

ما در این مقاله سعی کردیم تا جایی که امکان دارد در مورد مواردی که لازم است در مورد نقشه فرش دستباف بدانید صحبت کنیم و اگر سوالی یا ابهامی در مورد آن برای شما ایجاد شده است می توانید در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید.