فرش دستباف چالشتر یکی از برترین قالی های دست بافت استان چهارمحال و بختیاری می باشد که در بین بازار داخل و حتی خارج ایران با محبوبیت بالایی همراه است. قالی های طرح خشتی این چالشتر را می توان نماد قالی بافی در این ناحیه معرفی کرد که علاوه بر قدمت و اصالت دارای زیبایی منحصر به فردی نیز می باشند.

ما در این مقاله قصد داریم پس از یک بررسی کلی در مورد تاریخچه فرش دستباف چالشتر به سراغ بررسی ویژگی قالی های دست بافت این منطقه برویم و در پایان نیز توضیحاتی را ارائه می کنیم، تا اگر قصد خرید قالی های این منطقه را دارید بتوانید بهترین انتخاب را داشته باشید.

تاریخچه فرش دستباف چالشتر

چالِشتُر یکی از نواحی شهرکرد در استان چهارمحال و بختیاری است. چالشتر همانطور که مشخص است از ترکیب دو واژه “چالش” و “تُر” تشکیل شده است به معنی “میدان جنگ”.

استان چهارمحال و بختیار به طور کلی شامل دو منطقه اصلی متصل به یکدیگر می باشد؛ ناحیه‌ای از این استان را که بین کوه‌های زاگرس تا خوزستان قرار گرفته بختیاری و قسمت شرقی آن را که در حد فاصل کوه‌های زاگرس به طرف اصفهان می باشد، چهارمحال شناخته می شود.

بختیاری و چهارمحال از لحاظ قومی و نژادی به هم نزدیک می باشند ولی شیوه زیست آنها کاملاً متفاوت است و همین موضوع باعث شده که روی قالی بافی که برگرفته از شیوه زندگی افراد می باشد نیز تاثیرگذار باشد و بافت فرش های این دو منطقه کاملا متفاوت باشد:

فرش های دستباف بختیاری در قسمت جنوبی و غربی این استان و اکثراً توسط عشایر بختیاری تولید و بافته می‌شوند. از ویژگی ها و مشخصات اصلی قالی های بختیاری وجود نقوش انتزاعی و نمادین‌ می باشد که به بافنده قدرت عمل بیشتری می دهد که با خیال‌پردازی و ذهن خود بافته را طراحی و ببافد.  قالی های بختیاری در سبک عشایری فرش ایران قرار می گیرند.

اما قالی‌های چهارمحال که در قسمت شرق و شمال این استان بافته می‌شوند و حاصل دستِ بافندگان روستانشین و شهرنشینان هستند در سبک فرش دستباف روستایی قرار می گیرند که بر خلاف قالی های بختیاری طرح و نقشه آنها از قبل مشخص شده است و بر مبنای خطوط نرم و ملایم شکل گرفته است.

چالشتر، شلمزار، فرخ‌شهر (قهفرخ) از جمله نواحی می باشند که جالب است بدانید در منطقه چهارمحال قرار گرفته اند ولی سبک قالی بافی ها آنها برگرفته از قالی های بختیاری می باشد که به شکل روستایی بافته می شود و طبق بررسی محققان نزدیک به 800 سال قدمت دارد و به همین خاطر نیز جز مراکز اصلی قالی بافی در این استان به حساب می آید که دارای شهرت جهانی میباشد.

مشخصات فرش دستباف چالشتر

در چالشتر قالی های دست بافت در طرح های مختلف بافته می شود؛ طرح خشتی، لچک ترنج، شکارگاهی، کف ساده، سرو و کاج، حقه‌ای، قابی و گل مینا از مهمترین این طرح های می باشد که در این بین طرح خشتی با اختلاف نسبت به سایر گزینه ها در اولویت بافت این ناحیه می باشد و به همین خاطر ما در ادامه ویژگی های قالی چالشتر خشتی را برای شما بررسی خواهیم کرد.

1. مواد اولیه و رنگرزی قالی چالشتر

به طور قطع اگر بخواهیم یکی از مشخصه های ویژه فرش دستباف چالشتر را بیان کنیم؛ مواد اولیه مرغوب و رنگرزی فوق العاده می باشد که باعث کیفیت بالا و شادابی و زنده بودن طرح‌ها قالی های این منطقه شده است.

ماده اولیه بافت قالی های چالشتر برایی چله از پنبه و برای پرزها از پشم گوسفندان می باشد که به خاطر شرایط اقلیمی و آب و هوایی مناسب این منطقه برای دامپروری، باعث شده که کیفیت پشم های استفاده شده برای بافت قالی در حد بسیار مناسبی باشد.

علاوه بر پشم های باکیفیت، استفاده از گیاهان طبیعی برای رنگرزی باعث شده که زیبایی قالی های این منطقه دو چندان شود. پوست گردو، جوهرلیمو، روناس، پوست انار و برگ مو از اصلی ترین این مواد طبیعی می باشد.

تنوع رنگی استفاده شده در بافت فرش های چالشتر بسیار بالاست (بین 22 تا 28 رنگ برای هر فرش) که در این بین آبی سیر و روشن، لاکی سیر و روشن، کرم و سفید، سبز سیر و روشن، قهوه‌ای و نارنجی از اصلی ترین این رنگ ها می باشد.

ویژگی خاص فرش دستباف چالشتر

یک موردی که شاید بتوان گفت تنها در چالشتر به طور عمده اتفاق می افتد، روش خاصی می باشد که برای رنگرزی استفاده می کنند؛ برای رنگ کردن خامه در این منطقه به این شکل عمل می شود که خامه‌ها را نقریباً یک هفته در ظرفی پر از رنگدانه گیاهی قرار می‌دهند تا خامه‌ها، با حرارت خورشید رنگ شوند و سپس برای تثبیت رنگ خامه‌ها، آن‌ها را در ادرار گاو حرارت می‌دهند. برای رنگ‌های روشن‌تر خامه‌های جدید را در پساب خامه‌های قبلی که با دوغ مخلوط شده قرار می‌دهند، به طوری که ممکن است از این پساب در چهار مرحله برای رنگرزی استفاده شود.

برای رنگ های روناسی نیز در این منطقه مواد اولیه یا خامه 72 ساعت در آب گرم خوابانده می‌شود و پس از گذشت این زمان وقتی خامه پاتیل خارج شد رنگ دوغی، بدنی یا گلبهی به خود می‌گیرد. سپس خامه را در آب‌های جاری چشمه‌ها به مدت دلخواه به صورت شناور می‌بندند خامه با جذب املاح موجود در آب رفته رفته تیره می‌شود و با توجه به نیاز بافنده خامه را از آب بیرون می‌کشد.

2. بافت قالی چالشتر

دار قالی که برای بافت فرش دستباف چالشتر استفاده می شود مانند تمام فرش های روستایی، عمودی می باشد که معمولاً بدون راست‌رو و همراه با کوجی می باشد. دفتین، کَرکیت و قیچی، چاقو و نیم زرعی از سایر تجهیزاتی می باشد که برای قالی بافی در این منطقه استفاده می شود.

گره هایی که برای بافت قالی های این ناحیه استفاده می شود به صورت متقارن یا همان گره ترکی می باشد که با ضخامت‌های گوناگون و بدون استفاده از قلاب (با دست) زده می‌شود.

نکته ای جالبی که در مورد قالی های چالشتر باید بیان کرد این است که اکثر قالی‌های آن به صورت «دو پوده» و «سه پوده»  با چله نخی (پنبه‌ای) بافته می شود. قالی‌های سه پوده بدین ترتیب هستند که بعد از اینکه دو پود کلفت و نازک را دفتین زدند پود سوم که عموماً از جنس پلی استر یا پنبه چند لا می‌باشد را پودگذاری می‌کنند و آن را می‌کوبند تا دو پود قبلی خوب در قالی بنشیند و بعد از آن پود را از لای چله‌ها درمی آورند. این عمل باعث کوبیده شدن فرش می شود و فقط در چالشتر رواج دارد.

بیشتر بخوانید: چله فرش دستباف | مقایسه انواع پنبه ای، پشمی و ابریشمی

3. ابعاد و رجشمار فرش دستباف چالشتر

به طور کلی معمولا بافت فرش در استان چهارمحال و بختیاری در ابعاد و اندازه های کوچک می باشد، که البته قالی های با ابعاد بزرگ هم در تعداد محدود بافته می شود، که گاهی در میان آنها قالی های مربعی نیز به چشم می خورد.

در چالشتر نیز

ابعاد متداول ابعاد رایج برای بافت قالی دو ذرع، ۶ ، ۹ و ۱۲ مترمربعی می باشد که ابعاد کوچکتر از آن نیز به طور پراکنده مشاهده می شود.

بافت فرش های ظریف در چالشتر بندرت و تنها در صورت سفازش اتفاق می افتد و رجشمار رایج قالی های این منطقه بین 25 تا 30 می باشد که امروزه کمی این عدد افزایش پیدا کرده است و گاهاً به رجشمار 40 تا 45 نیز دیده می شود. (رجشمار به تعداد گره های بافته شده در واحد 7 سانتی متر مربع فرش گفته می شود که هرچه تعداد آن بیشتر باشد، فرش ظریف تر می شود)

4. راهنمای خرید قالی چالشتر

به طور کلی فرش دستباف چالشتر جز بافته های خاص و درجه یک به حساب می آیند که در بین مناطق استان چهارمحال جزو مراکز فرش های ظریف به حساب می آید و به خاطر بافته 2پوده و 3 پوده اصولاً قیمت بالایی دارند و اگر شما قصد خرید قالی دستباف با قیمت ارزان هستید چالشتر خیلی جای مناسبی نیست. اما اگر دنبال فرش های با کیفیت بالا و با رنگ های بسیار زیبا هستید، فرش های این ناحیه می تواند یک گزینه ایده آل برای شما باشد.

گفتیم کیفیت بافت و رنگرزی های قالی چالشتر جز گزینه های بسیار خوب ایران به حساب می آیند ولی نکته ای که لازم است شما قبل از خرید قالی های این منطقه به آن دقت کنید این است که امروزه متاسفانه؛ حضور بافندگان فاقد مهارت، استفاده از نقشه‌ها و طرح‌های نامناسب و عدم به روز بودن طرح ها باعث شده که فرش های این منطقه با کمی رکود مواجه شود.

ما در این مقاله تلاش کردیم تمام نکات لازم در مورد فرش دستباف چالشتر را برای شما بررسی کنیم که اگر قصد خرید قالی های دست بافت این منطقه را دارید بتوانید با اطلاعات کامل اینکار را انجام دهید.