مواد اولیه فرش دستباف – پنبه
مواد اولیه فرش دستباف – پنبه
خاستگاه پنبه و کاربرد آن
یکی از مهم ترین الیاف های سلولزی پنبه است که از نظر اقتصادی به آن طلای سفید میگویند. کلمه پنبه یا پنبک یک واژه پهلوی است.مطالعات باستان شناسی نشان میدهد که پنبه در حدود سه هزار سال قبل از میلاد در هندوستان کشت میشده است .گیاه پنبه تامین کننده مواد اولیه برای صنعت نساجی و سایرصنایع مشابه است .مصرف عمده پنبه در کارخانه های ریسندگی و بافندگی برای تولید نخ , پارچه ؛قالی , گلیم , زیلو و انواع مختلف فرش است. پنبه به عنوان مهم ترین ماده اولیه نخ چله در صنعت فرش دستباف کاربرد دارد و یک لیف نسبتا ارزان قیمت است.
عوامل موثر بر مرغوبیت پنبه
پنبه در اغلب نقاط ایران به ویژه در مناطق گرگان ,دشت ترکمن , اصفهان , یزد کشت میشود .الیاف پنبه در رنگ های سفید , زرد , قهوه ایی و خاکستری وجود دارد و اندازه طول و قطر آنها متغیر است. هرچه طول رشته های پنبه بیشتر باشد مرغوبیت ان بیشتر است .مرغوبیت الیاف پنبه به رنگ الیاف , ظرافت , نرمی , شفافیت , درجه خلوص , رطوبت همراه الیاف بستگی دارد.هرچه الیاف پنبه سفید تر باشد خلوص آن بیشتر است .شرایطی مانند مناسب بودن زمین و وضعیت جوی (رطوبت زیاد و نور آفتاب )در مرغوب بودن پنبه اثر میگذارد
ساختار گیاه پنبه
پنبه در مناطقی که اختلاف درجه حرارت شب و روز آن کم باشد بهترعمل می آید و با توجه به اینکه حداقل حرارت برای جوانه زدن پنبه 14درجه سانتی گراد است ,زمانی که شرایط دمایی در فصل بهار به این حد برسد میتوان پنبه را کشت کرد .میوه پنبه به صورت کپسولی به اندازه یک گردو است و غوزه نامیده میشود.هرغوزه حاوی 3تا 5 بخش تخمک ها هستند که الیاف پنبه روی تخمک ها به صورت توده ایی کرک دار و متراکم شروع به رشد میکند .یک تخم حاوی الیاف را وش مینامند رسیدن محصول پنبه به 50تا 80روز زمان نیاز دارد .
شیوه های برداشت پنبه
برداشت محصول پنبه به دو روش دستی و ماشینی صورت میگیرد . هنگامی که چندین غوزه رسیده و باز شده روی بیشتر گیاهان پنبه یک مزرعه دیده شود جمع آوری محصول آغاز میشود . چیدن پنبه در چند نوبت متوالی انجام میشود.
چیدن پنبه به روش دستی بسیار دشوار و وقت گیر است و در گذشته قالی هایی که از نخ پنبه در آنها استفاده میشده قالی هایی خاص و گران قیمت محسوب میشدند اما از قرن 19 به دلیل رواج استفاده از روش های ریسندگی با دستگاه استفاده از نخ پنبه در بافت قالی بسیار رواج پیدا کرد .اما کیفیت پنبه ایی که با دست چیده شود بسیار خوب است ولی به دلیل وقت گیر بودن و سختی کار امروزه از برداشت ماشینی استفاده میکنند .
شرایط نگهداری وش در انبار
وش پنبه بعد از برداشت و قبل از مرحله پنبه پاک کنی برای مدت کوتاهی انبار میشود که شرایط نگهداری محصول در انبار روی کیفیت ان اثر میگذارد .در انبار باید میزان دما ورطوبت به حداقل ممکن برسد و مدت انبار داری نباید طولانی بشود .
مراحل تصفیه پنبه از هنگام ورود به کارخانه تا عدل بندی به صورت زیر است:
- طبقه بندی وش ها بر حسب مرغوبیت
- خشک کردن وش ها در ماشین های خشک کن و تمیز کردن مقدماتی آنها
- تمیزکردن و حلاجی وش ها در ماشین های تمیز کننده
- بازکردن وش و جداسازی مواد خارجی مثل شن , تکه های چوب و غیره با ماشین
- جداکردن الیاف از تخم پنبه در ماشین جین
- عدل بندی :متراکم کردن الیاف پنبه را عدل بندی میگویند که باعث جلوگیری از اسیب دیدن الیاف پنبه در هنگام حمل و نقل میشود
پنبه در فرش دستباف
نخ پنبه به خاطر ویژگی عدم تغییر شکل یافتگی و مقاومت به عنوان چله و ساختار پایه ایی دربافت قالی مناسب است .تار و پودهایی که از جنس پنبه هستند از یک طرف ساختار مقاوم تری ایجاد میکنند و از طرف دیگر میتوان بافتی منظم و پیوسته را ایجاد کرد چون وزن نهایی کار را بهتر تحمل میکند بدون اینکه افتادگی یا جاافتادگی بر روی آنها دیده شود که در مقایسه با قالی های پشمی امتیاز نخ پنبه محسوب میشود .اما از نخ پنبه به عنوان خامه به ندرت استفاده میشود این موضوع به دلیل تیرگی طبیعی پنبه و اینکه پنبه کشسانی کمتری از پشم دارد، است و از طرف دیگر برای رنگ کردن آن فرآیندهای مختلف و پیچیده تری باید صورت گیرد برخلاف پشم رنگرزی پنبه به شیوه سنتی بسیار دشوار است .
فرش فراهان که نیز همیشه به دنبال کیفیت برتر است در تولید نخ چله و پود ها از نخ تمام پنبه استفاده میکند که همین امر یکی ازعلل تمایز فرش فراهان محسوب میشود.
برگرفته از کتاب الیاف شناسی نوشته ستاره امیری
