مواد اولیه تشکیل دهنده فرش دستباف-پشم

مواد اولیه تشکیل دهنده یک فرش دستباف عبارت اند از پشم، ابریشم و پنبه. از پشم به عنوان خامه ، ازابریشم به عنوان چله ، خامه و پود و از پنبه فقط به عنوان چله استفاده میکنند. در این پست میخواهم کمی در مورد این مواد اولیه فرش دستباف صحبت کنم.

پشم

 پشم یکی از الیاف بسیارمهم حیوانی است که مصرف آن به دوران های ما قبل از تاریخ میرسد. پشم گوسفند بیشترین کاربرد را در منسوجات به عهده دارد. یکی از مهمترین کشور های تولید کننده پشم گوسفند کشور استرالیاست. ازعوامل موثر بر کیفیت پشم میتوان به شرایط اب و هوایی، نوع تغذیه گوسفند و شرایط پرورش گوسفند اشاره کرد

بهترین پشم برای فرش دستباف

با توجه به کیفیت پشم آن را به چهار دسته طبقه بندی میکنند: پشم درجه یک(مرینوس)، پشم های درجه دو، پشم درجه سه، پشم درجه چهار.

بهترین نوع پشم، پشم مرینوس است که خاستگاه ان کشور اسپانیاست اما به دلیل مرغوبیت بالا امروزه در بیشتر کشور ها تولید میشود. این پشم برگشت پذیری، تجعد، ظرافت، حرارت بخشی، کیفیت ریسندگی و استحکام خوبی دارند به همین دلیل در تولید فرش دستباف با رجشمار بالا استفاده میشود.

پشم درجه دو نیز دارای استحکام، تجعد و برگشت پذیری خوبی است اما کیفیت آن به مرینوس نمیرسد.

پشم درجه سه از دونوع پشم دیگر ضخیم تر است و دارای برگشت پذیری، انعطاف پذیری و تجعد کمتری است در نتیجه براق تر است. پشم درجه چهار که ضخیم تر از سه نوع دیگر هست و تجعد بسیار پاین تری دارد و در نتیجه براقتر هست و در فرش دستباف با درجه پایین کاربرد دارند

دسته بندی پشم

طبقه بندی دیگری که برای پشم در نظر گرفته میشود برحسب پشم چیده شده است: پشم بره 6تا 8 ماهه، پشم گوسفندان 12 تا 14 ماهه، پشم گوسفند اخته، پشم دباغی شده، پشم مرده، پشم نامرغوب .

در این طبقه بندی بهترین پشم، پشم گوسفندان 12 تا 14 ماهه است که ظریف، نرم، انعطاف پذیر و دارای استحکام کافی هستند.پشم بره هم دارای نرمی و انعطاف پذیری خوبی است اما دارای استحکام کافی نمی باشد.

پشمی است که بعد از اولین بار از روی بدن گوسفند چیده شود پشم اخته گویند.

 پشمی است که به وسیله مواد موزدا مثل اهک از پوست گوسفند جدا شود پشم دباغی شده میگویند.پشم مرده از گوسفند مرده جدا میشودو پشم نامرغوب از گوسفندی چیده میشود که در شرایط اب وهوایی نامناسب و با تغذیه نامناسب رشد میکند و به طور کل پشم دباغی شده، پشم مرده، پشم نامرغوب و دارای کیفیت بسیار پایینی هستند

پشم دستریس ایرانی

 در ایران به طور کل پشم تولید شده دارای چین کمتر و نرمی بیشتری است و عموما دارای کیفیت خوبی است. گفته میشود یکی از مناسب ترین پشم ها در تولید فرش دستباف پشم ایرانی است. پشم مناطق گرمسیری نرم تر و دارای جعد بیشتر و پشم مناطق سردسیری زبرتر و دارای جعد کمتر است.

ازانواع پشم ایرانی میتوان به پشم کرمانشاه، پشم خراسان، پشم جنوب و پشم بلوچ اشاره کرد. پشم کرمانشاه و اهواز برای بافت فرش های درشت باف و پشم بلوچ و خراسان برا ی بافت فرش های ریز بافت تر مورد استفاده قرار میگیرد.

درگذشته منطقه فراهان نیز دارای پشمی با کیفیت عالی برای بافت فرش دستباف  بوده اما متاسفانه امروزه به دلیل مهاجرت به شهرها، تغییرشرایط اب و هوایی کاهش چشمگیری داشته و پشم موردنیاز برای بافت فرش دستباف از شهرهای دیگر تهیه میشود

رنگ های مختلف پشم

از عوامل اصلی در تعیین کیفیت پشم میتوان به طول الیاف، یکنواختی، قطر یکسان، نرمی و لطافت اشاره کرد. پشم از نظر رنگ به چند دسته تقسیم میشوند : سفید، کرم، شتری، قهوه ای، بور، سیاه و خاکستری. برای تولید فرش دستباف بهترین گزینه پشم سفید است زیرا رنگ پذیری بالایی دارد. پشم های رنگین در واقع باعث محدودیت در رنگرزی میشوند البته صرف نظر از آن دسته پشم هایی که به صورت خودرنگ در بافت فرش و گبه مورد استفاده قرار میگیرند

پشم چینی

پشم چینی به دو صورت دستی و ماشینی انجام میشود . در پشم چینی دستی از دو کارد برای برداشت الیاف از سطح بدن گوسفند استفاده میشود که در این روش به دلیل خستگی زود هنگام پشم چین تغییرات طولی زیاد شده و امکان اسیب دیدن بدن گوسفند نیز زیاد است. در پشم چینی ماشینی با وجود سرعت زیاد این مشکلات وجود ندارد اما کارگر پشم چین باید مهارت استفاده از ماشین را دارا باشد . در ایران با وجود مزایای فراوان پشم چینی ماشینی ، هنوز از روش دستی استفاده میشود که در کیفیت پشم تاثیر چندانی ندارد .

پیش از پشم چینی ممکن است گوسفند را شستشو دهند که به این عمل به اصطلاح گرده شور میگویند. این شستشوی اولیه دارای مزایای فراوانی نظیر افزایش بازدهی پشم، بسته بندی  و انتقال راحت تر و جلوگیری از انتقال بیماری به کارگران و دام را به همراه دارد اما باید توجه داشت که پشم گوریده یا نمدی نشود

زمان پشم چینی به طور معمول بهار است اما با توجه به شرایط اب و هوایی متغیر است . زمان پشم چینی در ایران معمولا در بهار است اما در بعضی مواقع در پاییز نیز انجام میشود که البته کیفیت پشم پاییزه و بهاره با هم کاملا متفاوت است . پشم بهاره الیاف بلندتر و سنگین تر و پشم پاییزه سبک تر و نرم تر است. به طور کل پشم بهاره دارای کیفیت مرغوبتری است.

ریسیدن پشم

ریسندگی پشم به دو صورت انجام میگیرد. به صورت دستی و به صورت ماشینی. ریسندگی با دست از چند هزار سال قبل از میلاد مسیح رواج داشته است و اثاری که از دوران ماقبل تاریخ به دست امده گویای این مطلب است. این کار توسط زنان زحمت کش عشایر و روستایی انجام میگیرد. در کردستان و فارس بیشتر رواج دارد و به دلیل مهارت بالا خامه هایی با کیفیت بالا تولید میکنند. اما ریسندگی توسط ماشین چند سالی است که به میان امده است . واگر چه پشم به صورت یکنواخت و سریع تر ریسیده میشود اما کیفیت پشم دستریس به دلیل استحکام بسیار بالاتر و جلا و درخشندگی پشم در هنگام رنگرزی و همچنین بعد از شستن فرش دستباف  نرمی و لطافت قابل توجه، غیر قابل انکار است

چیدن پشم گوسفند در فصل بهار

ریسیدن پشم دستی توسط زنان زحمت کش عشایر